Βλαστοί

Ένα δένδρο συνίσταται από δυο τμήματα: το επίγειο τμήμα, το οποίο αποτελείται από τον κορμό και τους κλάδους με τα βλαστικά και αναπαραγωγικά όργανα τους και το υπόγειο τμήμα ή ριζικό σύστημα. Το καθένα απ' αυτά αναπτύσσεται σε διαφορετικό περιβάλλον και εκτελεί διαφορετικές λειτουργίες. Οι κλάδοι σχηματίζουν το βασικό σκελετό του δένδρου, που φέρει βλαστούς, φύλλα, άνθη και καρπούς. Το νερό, τα διαλυτά ανόργανα στοιχεία και κάποιες οργανικές ουσίες μεταφέρονται ανοδικά δια των στοιχείων του ξύλου μέχρι τα επάκρια μέρη της κόμης, ενώ τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης, που παρασκευάζονται στα φύλλα, διακινούνται καθοδικά δια των στοιχείων του ηθμού στις ρίζες. Οι ρίζες στηρίζουν το δένδρο στο έδαφος απ' το οποίο απορροφούν νερό και ανόργανα στοιχεία. Τα απορροφούμενα αυτά ανόργανα στοιχεία και μερικά οργανικά συστατικά, όπως τα αμινοξέα και οι ορμόνες, που συντίθενται στις ριζικές κορυφές, οδεύουν στα στοιχεία του ξύλου και διακινούνται ανοδικά με τη διαπνευστική ροή. Στα κύτταρα των ξυλωδών ακτίνων και του φλοιώδους παρεγχύματος του ξύλου και του φλοιού αποθηκεύονται τα τροφικά αποθέματα, των οποίων το μεγαλύτερο μέρος χρησιμοποιείται για την αύξηση των βλαστών την άνοιξη. Το αυτοφυόμενο δένδρο έχει βλαστικό και ριζικό σύστημα γενετικά παρόμοιο, γιατί το φυτό προέρχεται από σπόρο ή ριζική παραφυάδα. Τα φυτά που προέρχονται από σπόρους, δείχνουν να είναι όμοια, αλλά γενετικά διαφέρουν. Ομοίως, καρποφόρα δένδρα παραγόμενα από σπόρους που συλλέχθηκαν από το ίδιο δένδρο, είναι πιθανό να είναι απολύτως διαφορετικά μεταξύ τους, γιατί ως ετερωζυγωτά, δεν αναπαράγονται πιστά. Συνεπώς, κατά την εγκατάσταση ενός οπωρώνα κάποιας επιθυμητής ποικιλίας (καλλιεργούμενη ποικιλία), τα εμβόλια της (μικρά τμήματα εμβολιοφόρων βλαστών) συνήθως εμβολιάζονται επί υποκειμένων. Τα υποκείμενα αυτά μπορεί να δημιουργήθηκαν εγγενώς με σπόρους και να διαφέρουν γενετικά μεταξύ τους, ή να δημιουργήθηκαν αγενώς με μοσχεύματα, ή καταβολάδες, οπότε αυτά γενετικά είναι παρόμοια. Ανεξάρτητα, αν το υποκείμενο παράγεται εγγενώς ή αγενώς, η κόμη του δένδρου, που προέρχεται από εμβολιασμό, γενετικά θα διαφέρει απ' το υποκείμενο. Όταν αναφερόμαστε σε εμβολιασμένο δένδρο, εννοούμε ένα δισυπόστατο δένδρο, που προήλε από συνδυασμό εμβολίου / υποκειμένου, π.χ. Golden Delicious/M₂₆, ή Cardinal/GF677. Η αγενής αναπαραγωγή μιας σειράς φυτών από ένα και μόνο μητρικό φυτό (κλώνος), για να διατηρήσουμε τα επιθυμητά χαρακτηριστικά τους, καλείται κλωνική αναπαραγωγή. Ο εμβολιασμός δεν είναι απαραίτητος, όταν οι ποικιλίες, που συνιστούν το εμβόλιο πολλαπλασιάζονται αγενώς με μοσχεύματα ή με καταβολάδες. Σ' αυτές τις περιπτώσεις η κόμη και το ριζικό σύστημα είναι γενετικά παρόμοια. Βασικά, ο σκελετός του επίγειου τμήματος ενός καρποφόρου δένδρου αποτελείται από όργανα πλήρως διαφοροποιημένα (κορμός, κλάδοι) και μη διαφοροποιημένα (βλαστοί). Οι βλαστοί προέρχονται απ' τους βλαστοφόρους ή ξυλοφόρους οφθαλμούς και διαφοροποιούμενοι, αφού συμπληρώσουν ηλικία ενός έτους, γίνονται κλάδοι. Οι κλάδοι συνδέονται με τον κορμό, ο οποίος στην περιοχή του λαιμού συνδέεται με το ριζικό σύστημα. Κορμός είναι το τμήμα του βλαστικού άξονα (στελέχους) μεταξύ του λαιμού και του σημείου εκπτύξεως των πρώτων κλάδων (βραχιόνων), ενώ λαιμός το σημείο που συνδέει τον κορμό με το ριζικό σύστημα. Τα καρποφόρα δένδρα ανάλογα με το μήκος του κορμού τους, κατατάσσονται σε μακρόκορμα, βραχύκορμα και μεσόκορμα. Το ύψος του κορμού το καθορίζουν οι συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος (παγετός, άνεμοι), ο τρόπος συγκομιδής (μηχανικά, με το χέρι) και τα μέσα εδαφοκατεργασίας (χειροκίνητα, μηχανοκίνητα, ζωοκίνητα). Η παρουσία ενός ή περισσότερων κορμών, χαρακτηρίζει το φυτό δένδρο ή θάμνο, αντίστοιχα, και πιο συγκεκριμένα ως δένδρο χαρακτηρίζεται το ξυλώδες, πολυετές, μεγάλης αναπτύξεως, μονοστέλεχο (μονόκορμο), φυλλοβόλο ή αειθαλές φυτό, ενώ ως θάμνος το ξυλώδες, πολυετές, χαμηλής αναπτύξεως, πολυστέλεχο (πολύκορμο), φυλλοβόλο ή αειθαλές φυτό. Το κύριο όμως στοιχείο, που χαρακτηρίζει το δένδρο ή το θάμνο, είναι ο αριθμός των κορμών, ένας ή περισσότεροι αντίστοιχα που βγαίνουν από το έδαφος. Οι δοθείσες ορολογίες δεν είναι πάντοτε απολύτως ακριβείς, γιατί είναι δυνατό με επέμβασή μας, όπως π.χ. με το κλάδεμα, να μετατρέψουμε ένα δένδρο σε φυτό πολυστέλεχο (θάμνο) και ένα θάμνο σε φυτό μονοστέλεχο (δένδρο). Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και υπό φυσικές συνθήκες, ήτοι ένα δένδρο ν' αναπτύσσει περισσότερους του ενός κορμούς και ένας θάμνος έναν μόνον κορμό. Ο κορμός μπορεί να είναι απλός ή ενιαίος (δένδρα ανεμβολίαστα: σπορόδενδρα ή αγενούς πολλαπλασιασμού), διπλός (δένδρα εμβολιασμένα) και τριπλός (δένδρα εμβολιασμένα δυο φορές, περίπτωση ενδιάμεσου υποκειμένου). Ως υποκείμενο σ' ένα δισυπόστατο καρποφόρο δένδρο καλούμε το ένα απ' τα συμβαλλόμενα μέρη, που προσφέρει το ριζικό σύστημα και μέρος του κορμού αυτού, το οποίο μπορεί να είναι σπορόφυτο ή κλώνος, ενώ ως ενδιάμεσο υποκείμενο, ένα δεύτερο υποκείμενο μεταξύ του πρώτου υποκείμενου και εμβολίου σ' ένα τρισυπόστατο φυτό. Το τμήμα του καρποφόρου δένδρου, που βρίσκεται πέραν του ανώτερου άκρου του κορμού ονομάζεται κόμη. Η κόμη αποτελείται από τους βραχίονες, τους κλάδους και τους βλαστούς με τα επ' αυτών βλαστικά και αναπαραγωγικά όργανα (φύλλα, οφθαλμοί, άνθη, καρποί). Οι βραχίονες και οι κλάδοι αποτελούν το σκελετό της κόμης του δένδρου.