Κίνδυνοι των αποθηκευμένων σιτηρών

Έντομα

Τα έντομα επιμολύνουν και προκαλούν βλάβη στα αποθηκευμένα σιτηρά. Δεν υπάρχει καμία ανοχή, ως προς την παρουσία των εντόμων, έτσι είναι σημαντικό να ανιχνευθούν και να ελεγχθούν πλήρως. Ορισμένα έντομα παρασιτούν στα αποθηκευμένα τρόφιμα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα σιτηρά. Τα έντομα αυτά καταστρέφουν και επιμολύνουν τα σιτηρά χωρίς να μαστίζουν την καλλιέργεια του αγρού. Τα σκαθάρια και τα λεπιδόπτερα (moths) αναπαράγονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Συνεπώς η μείωση της θερμοκρασίας στους αποθηκευτικούς χώρους μπορεί να μειώσει ή να αποτρέψει την εμφάνιση τέτοιων προβλημάτων. Επίσης, όσο αυξάνουν τα επίπεδα της υγρασίας τόσο μπορεί να εμφανιστούν σκαθάρια που τρέφονται από τη μούχλα, τα ακάρεα και τις ψείρες. Στον πιο κάτω πίνακα φαίνονται συνθήκες ανάπτυξης και αύξηση των εντόμων.

Η σιταρόψειρα αποτελεί ένα παραδοσιακό παράσιτο των αποθηκευμένων δημητριακών, που διατρυπά τους κόκκους των σιτηρών και αναπαράγεται σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία. Ορισμένα είδη ψείρας με ή χωρίς φτερά (booklice) είναι ορατά σε σιφώνια ή διέρχονται από τα κτήρια. Οι απαιτήσεις τους σε υγρασία είναι όμοιες με αυτές των ακάρεων, αν και παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή σε ξηρές συνθήκες. Ωστόσο δεν είναι γνωστό εάν μπορούν να καταστρέψουν άμεσα τα σιτηρά. Ωστόσο, η δραστηριότητα στο τελευταίο στάδιο της προνύμφης μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία των σιτηρών τοπικά και μπορεί να καταστρέψει τους κόκκους σε τέτοιο βαθμό αφήνοντας ελεύθερο το έδαφος για την αναπαραγωγή του σκαθαριού με τα πριονωτά δόντια. Περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας συντελεί στην ανάπτυξη των rust - red σκαθαριών.

Λίγα είδη εντόμων μπορούν να εισέλθουν στις αποθήκες κατά τη διάρκεια του ζεστού χειμώνα. Ωστόσο αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε απόρριψη των σιτηρών, ακόμα και όταν οι συνθήκες αποθήκευσης παρεμποδίζουν την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής αυτών των εντόμων.

Τα έντομα είναι μικρού μεγέθους (3- 6 mm) και καθίσταται δύσκολο να ανιχνευτούν. Με την παραλαβή όλο και περισσότερων παρτίδων, αυξάνονται και οι πιθανότητες ανίχνευσης. Ακόμα και ένα έντομο που μπορεί να ανιχνευτεί σε 1 Kg δείγματος μπορεί να παρουσιάσει δυνητικά κίνδυνο μόλυνσης.

Η πρόληψη, με τη διατήρηση ψύχους και ξηρασίας, είναι προτιμότερη από τον χημικό έλεγχο. Ωστόσο εάν η παρακολούθηση δείξει ότι υφίσταται εισβολή εντόμων ή ότι τα επίπεδα είναι υψηλά, τότε μπορεί να δικαιολογηθεί η χρήση εντομοκτόνου.

Συνθήκες αναπαραγωγής και αύξησης των εντόμων

Είδος	Θερμοκρασία αναπαραγωγής		Μέγιστη μηνιαία αύξηση
	Ελάχιστη	Άριστη
Cryptolestes ferrugineus	23	33 - 35	x 60
Oryzaephilus surinamensis	21	31 - 34	x 50
Sitophilus granarius	12	26 - 30	x 15
Ptinus fur	10	21 - 25	x 2
Endrosis sarcitrella	10	24 - 26	x 30
Hofmannophila pseudospretella	13	24 - 26	x 2

Ακάρεα

Τα ακάρεα είναι εξαιρετικά μικρά αλλά ευρέως διαδεδομένα.Είναι δύσκολο να ανιχνευθούν όταν βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα,μπορούν όμως να μετατρέψουν σε ακατάλληλο το προιόν. Τα ακάρεα ανιχνεύονται παντού με μήκος που γενικά δεν ξεπερνά τα 0.5 mm. Φέρουν οκτώ πόδια, χαρακτηρίζονται από ασθενείς χρωματιτισμούς και διατρέφονται με μια ποικιλία υλικών. Δεν είναι "ανθεκτικά" στο νερό και πεθαίνουν σε χαμηλά ποσοστά υγρασίας. Τα περισσότερα δεν αναπαράγονται σε σχετική υγρασία μικρότερη του 65 %.

Τα ακάρεα των αποθηκευτικών χώρων μπορούν να αναπτυχθούν με ταχείς ρυθμούς εφόσον οι συνθήκες παραμένουν ευνοϊκές. Αρκετά εκατομμύρια έχουν βρεθεί σε 1 Kg αποθηκευμένων τροφίμων. Τα ακάρεα είναι υπεύθυνα για την πρόκληση πολλών αλλεργικών κρουσμάτων αν και οι περισσότεροι άνθρωποι και τα ζώα παρουσιάζουν αλλεργικές αντιδράσεις μόνο όταν έρχονται σε επαφή με πολύ μεγάλους πληθυσμούς ακάρεων.

Τα ακάρεα μπορούν να προκαλέσουν άμεση ζημιά και να μολύνουν τα αποθηκευμένα σιτηρά, καθώς μπορεί να μεταφέρουν σπόρια μυκήτων και βακτήρια όπως η Salmonella. Τα ακάρεα έχουν ανιχνευτεί σε υψηλά ποσοστά σε τρόφιμα με βάση τα δημητριακά. Παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στα κοινά οργανοφωσφορικά που χρησιμοποιούνται για την προστασία των σιτηρών.

Κοινά είδη

• Acarus siro, άκαρι του αλεύρου που γενικά διαβιώνει μέσα στα σιτηρά και καταστρέφει τα φύτρο. Οι συνθήκες για την πλήρη ανάπτυξη είναι 2 - 30^oC σε επίπεδα σχ. υγρασίας που κυμαίνονται από 60 - 65 %. Στους 25^oC και σχετική υγρασία 90 % μπορεί να πολλαπλασιαστεί μέσα σε μια βδομάδα.
• Lepidoglyphus (Glycyphagus) destructor, είναι ένα διαδεδομένο άκαρι των τροφίμων που βρίσκεται στην επιφάνεια των δημητριακών και στον περιβάλλοντα χώρο. Τα όρια ανάπτυξής του είναι όμοια με εκείνα του A. siro με τη διαφορά ότι έχει τετραπλούς ρυθμούς ανάπτυξης στους 25^oC και με σχετική υγρασία 90 %.
• Tyrophagus putrescentiae, είναι ένα άκαρι που απαιτεί υγρές και ζεστές συνθήκες σε συνδυασμό με τους μύκητες. Οι ελάχιστες απαιτήσεις του είναι 7 - 10^οC, η μέγιστη ανάπτυξη συντελείται στους 32 ^οC και με επίπεδα υγρασίας που κυμαίνονται από 98 - 100 %.
• Cheyletus erutidus, ένα "αρπακτικό" είδος που αναπτύσσεται σε επίπεδα σχετικής υγρασίας κάτω από 55 %. Αναπτύσσεται από μια έως τέσσερις φορές τη βδομάδα μεταξύ 10^οC και 30M^οC, αλλά μπορεί να επιβιώσει στους 0^οC για έξι μήνες. Απαιτήσεις για υψηλότερη θερμοκρασία και χαμηλότερα επίπεδα υγρασίας σημαίνει ότι συνήθως φτάνει στα ανώτερα όρια ανάπτυξης το καλοκαίρι κατά τη διάρκεια μιας παρατεταμένης αποθήκευσης. Η παρουσία του δηλώνει την ύπαρξη προβλήματος στην αποθήκη. To Cheyletus παρουσιάζει μεγάλες αντοχές στα OPs που χρησιμοποιούνται για την καταστολή των ενοχλητικών εντόμων στα σιτηρά.

Μέθοδοι ελέγχου για ακάρεα

Είδος ελέγχου	Τρόποι ελέγχου	Πλεονεκτήματα	Μειονεκτήματα
Φυσικός	Ξήρανση σιτηρών σε λιγότερο από 14,5 % περιεχόμενη υγρασία	Χωρίς κατάλοιπα παρασιτοκτόνου	Υψηλό κόστος
	Αερισμός και καθαρισμός σιτηρού.	Χωρίς κατάλοιπα.	Κίνδυνος μόλυνσης από το καθάρισμα και πιθανή ύπαρξη αλλεργιογόνων ουσιών.
	Ψύξη των σιτηρών σε θ < 5oC.	Χωρίς κατάλοιπα παρασιτοκτόνου.	Η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από την εποχή του έτους και από την θερμοκρασία περιβάλλοντος.
Χημικός	Εφαρμογή επιτρεπόμενων χημικών.	Εύκολη χρήση.	Σχετικό υψηλό κόστος. Εφαρμογή σε υγρά σιτηρά.
	Καπνισμός.	Γρήγορη κατεργασία.	Εφαρμογή από εξειδικευμένο προσωπικό. Υψηλό κόστος. Δυσκολίες στην απότελεσματικότητα στεγανοποίησης των απόθηκών

Μύκητες

Τα είδη των μυκήτων που μολύνουν τα αποθηκευμένα σιτηρά δεν επιμολύνουν τις καλλιεργούμενες σοδειές. Οι μύκητες στα αποθηκευμένα δημητριακά μπορούν να αναπτυχθούν σε επίπεδα υγρασίας της τάξης του 14.5 % και πάνω. Προκαλούν θέρμανση και απώλεια βλάστησης. Κάποια από αυτά μπορούν να προκαλέσουν και ανάπτυξη τοξινών. Ωστόσο, η ανάπτυξη μυκοτοξινών είναι πιθανή σε επίπεδα υγρασίας της τάξης του 18 % και πάνω. Όσο πιο ξηρές και ψυχρές διατηρούνται οι συνθήκες αποθήκευσης, τόσο καθίστανται ασφαλή τα σιτηρά από την ανάπτυξη μυκήτων. Τα μέγιστα επιτρεπτά όρια της Ε.Ε για τις αφλατοξίνες στα σιτηρά εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά στις 30 Ιουνίου 1999. Το 2002, οι κανονισμοί της Ε.Ε έθεσαν ως μέγιστα επιτρεπτά όρια για την ωχρατοξίνη Α τα 5 μέρη στο δισεκατομμύριο (ppb) για τα σιτηρά. Στους κανονισμούς 1881 / 2006 και 1126 / 2007 αναφέρονται τα μέγιστα επιτρεπτά όρια για ουσίες που επιμολύνουν τα τρόφιμα (μυκοτοξίνες, βαρέα μέταλλα κλπ). Στις περιπτώσεις όπου τα σιτηρά αποθηκεύονται σε συνθήκες με υγρασία πάνω 18 %, τα επίπεδα αυτά μπορούν να ξεπεραστούν σε δύο μόνο εβδομάδες.

Τρόποι για την αποφυγή της ανάπτυξης μυκήτων κατά την αποθήκευση

	Πλεονεκτήματα	Μειονεκτήματα
Ξήρανση	1. Ελέγχει επίσης και τον πληθυσμό των ακάρεων. 2. Τα σιτηρά δεν καταστρέφονται. 3. Παρέχει μόνιμη προστασία	1. Απαιτεί κόστος κεφαλαίου για τη θέρμανση του αέρα ξήρανσης. 2. Απαιτεί υψηλό κόστος λειτουργίας
Αεροστεγής διαδικασία	Τα σιτηρά που προορίζονται για ζωοτροφή δεν χρειάζονται ύγρανση.	1. Τα σιτηρά καταστρέφονται - μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για ζωοτροφές. 2. Κίνδυνος για διοξείδιο του άνθρακα 3. Είσοδος του αέρα κατά τη διάρκεια της εκφόρτωσης μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.

Για περισσότερες πληροφορίες για τρόπους αντιμετώπισης και των τριών κατηγοριών κινδύνων που αναφέρονται πιο πάνω μπορείται να συμβουλευτείται τον οδηγό ορθής πρακτικής αλευρόμυλων.

Σχετικές σελίδες

• Αποθήκευση σιτηρών
• Σιτηρά
• Ψύξη σιτηρών
• Ξήρανση σιτηρών
• Δημητριακά

Βιβλιογραφία

• "Οδηγός Ορθής Πρακτικής Αλευρόμυλων", Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων, Αθήνα 2009