Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Κυκλική Οικονομία"

Αναθεώρηση της 13:00, 13 Οκτωβρίου 2020

Κυκλική Οικονομία: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης:

Απαραίτητη προϋπόθεση για να συνεχίσει να αναπτύσσεται η κοινωνία μας και να εξασφαλίζεται η επάρκεια φυσικών πόρων, η σταθερότητα και η διάρκεια, είναι να ακολουθηθεί ένα νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης που θα περιορίζει τα απόβλητα, αλλά και θα μειώνει την ανάγκη για νέους πόρους που πρέπει να αντληθούν με μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει ότι αναβαθμίζουμε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, μέσω ευφυέστερης χρήσης των πόρων και μιας σύγχρονης οικονομίας που συμβάλλει στην ευημερία των πολιτών.

Η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της κυκλικής βιοοικονομίας, είναι μια τεράστια ευκαιρία για να δημιουργηθούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε βιώσιμη βάση. Η εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας σε όλους τους τομείς και τις βιομηχανίες, σύμφωνα με το Έγγραφο προβληματισμού "Προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030" [1] ^[1] της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει τη δυνατότητα να παράγει καθαρό οικονομικό όφελος ύψους 1,8 τρις ευρώ έως το 2030, να αποφέρει περισσότερες από 1 εκατομμύριο νέες θέσεις εργασίας στην ΕΕ και να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας έχει σημαντικές διαφορές από το γραμμικό μοντέλο οικονομίας που επικρατούσε μέχρι πρότινος. Είναι αναγκαίο και χρήσιμο να γνωρίζουμε τις ενέργειες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο και στα βήματα που πρέπει να γίνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Εξίσου σημαντικές είναι και οι δυνατότητες που παρουσιάζονται στο ελληνικό παραγωγικό σύστημα από αυτή τη μετάβαση σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική για την κυκλική οικονομία [2], που συνάδει με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική [3] και γενικότερα με τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης.

Είναι πλέον σαφές ότι το γραμμικό μοντέλο παραγωγής "προμήθειας, παρασκευής, απόρριψης" στο οποίο βασίστηκε μέχρι τώρα η οικονομία μας και κατά το οποίο κάθε προϊόν αναπόφευκτα φτάνει στο "τέλος της ωφέλιμης ζωής" του, δεν είναι πλέον βιώσιμο. Η κυκλική οικονομία έρχεται ως απάντηση στη φιλοδοξία για αειφόρο ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη ανησυχία για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Εφαρμόζοντας ένα μοντέλο βασιζόμενο σε μια βιομιμητική προσέγγιση, ότι δηλαδή τα συστήματά μας θα έπρεπε να λειτουργούν όπως οι οργανισμοί, επεξεργαζόμενα τα συστατικά που μπορούν να επιστρέψουν πίσω στον κύκλο, μπορούμε να μεταβούμε από το υπάρχον γραμμικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης στο κυκλικό, όπου η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων, παραμένει στην οικονομία όσο το δυνατόν περισσότερο και η παραγωγή αποβλήτων περιορίζεται στο ελάχιστο. Ό,τι προηγουμένως θεωρείτο ως "απόβλητο", τώρα δύναται να μετατραπεί σε πρώτη ύλη.

Η κυκλική οικονομία είναι ένα οικονομικό μοντέλο που εστιάζει στη μείωση της σπατάλης των πόρων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, δίνοντας έμφαση στην αξιοποίηση ανανεώσιμων πόρων, φυτικών και ζωικών υποπροϊόντων και βιοαποικοδομήσιμων υλικών, την ανάκτηση και την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, αλλά και την παραγωγή ενέργειας από τα απόβλητα παραγωγικών διαδικασιών, τη διατήρηση ενός προϊόντος σε καλή λειτουργική κατάσταση για μακρύ χρονικό διάστημα, τη χρησιμοποίηση προϊόντων για την παροχή υπηρεσιών σε πολλαπλούς χρήστες (sharing economy), και τη χρήση της υπηρεσίας που προσφέρει ένα προϊόν και όχι την κατοχή αυτού του ίδιου του προϊόντος.

Κυκλική οικονομία στην Ελλάδα:

Ειδικά για τη χώρα μας η κυκλική οικονομία αποτελεί ευκαιρία και ανάγκη εξαιτίας της μεγάλης καθυστέρησης που παρουσιάζει η Ελλάδα, των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων και των ιδιαίτερων γεωγραφικών χαρακτηριστικών της (π.χ. νησιωτικότητα, απομακρυσμένες - ορεινές περιοχές). Η κυκλική οικονομία μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την παραγωγική ανασυγκρότηση και έχει σαφή περιφερειακή διάσταση. Στηρίζεται στην ορθή αξιοποίηση των πόρων, στην ιδέα της ανακύκλωσης - επαναχρησιμοποίησης και στο μοντέλο της βιομηχανικής συμβίωσης. Επιδιώκει και ενθαρρύνει την χρήση δευτερογενών υλικών και αποβλήτων ως παραγωγικών πόρων και χρήσιμων υλικών, προσδίδοντας μια αειφορική διάσταση στο παραγωγικό μοντέλο. Στα πλεονεκτήματα της Ελλάδας ως προς τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει από την υιοθέτηση του μοντέλου κυκλικής οικονομίας περιλαμβάνονται:

1. Διαθέσιμοι φυσικοί πόροι και αναξιοποίητοι δευτερογενείς πόροι και απόβλητα.

2. Επιστημονικό δυναμικό και τεχνογνωσία αλλά και παραγωγική και τεχνική παράδοση σε τεχνικά επαγγέλματα.

3. Πρωτογενής τομέας με δυνατότητες ανάπτυξης και ανάγκες εκσυγχρονισμού και μείωσης του κόστους παραγωγής.

4. Χαμηλοί δείκτες στην παραγωγικότητα των πόρων, καθώς και στην παραγωγικότητα της ενέργειας (και στην ενεργειακή απόδοση).

5. Διαθέσιμο πλαίσιο στρατηγικής από Ε.Ε. και διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία.

Έχει συσταθεί 12μελής Ομάδα Διοίκησης Έργου (ΟΔΕ) για την προετοιμασία, τον επιχειρησιακό συντονισμό και την παρακολούθηση των δράσεων της κυκλικής οικονομίας σε διϋπουργικό επίπεδο, στο πλαίσιο ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Κυκλικής Οικονομίας. Η ΟΔΕ αποτελείται από τους εκπροσώπους των αντίστοιχων υπουργείων.

Το Εθνικό Σχέδιο Κυκλικής Οικονομίας κατατέθηκε επίσημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 20.12.2018 από τον αναπληρωτή υπουργό ΠΕΝ, κατά τη διάρκεια του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος στις Βρυξέλλες κι έχει συμπεριληφθεί στην Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική της χώρας [4].

Το σχέδιο είναι συμβατό με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης του 2015 για την Κυκλική Οικονομία [5] και την Ατζέντα για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του 2030 [6]. Σημειώνεται ότι στην πρόσφατη Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επισκόπηση εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η υιοθέτηση Εθνικού Σχεδίου και τα βήματα εφαρμογής του μετασχηματισμού της κυκλικής οικονομίας, υπογραμμίζονται σαν πρώτο από τα παραδείγματα καλής πρακτικής.

Εθνική στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία: Ειδικότερα, η εθνική στρατηγική για την κυκλική οικονομία την επόμενη διετία περιλαμβάνει δράσεις σε τέσσερα πεδία:

• Κανονιστικών και Νομοθετικών ρυθμίσεων για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας και την άρση γραφειοκρατικών αγκυλώσεων

• Xρηματοδότησης και οικονομικών κινήτρων

• Βελτίωσης της γνώσης, των διαδικασιών διαχείρισης και ανταλλαγής της και σύνδεσής της με την παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία

• Ενίσχυσης της διακυβέρνησης της κυκλικής οικονομίας και της δικτύωσης

1. Κανονιστικές και νομοθετικές ρυθμίσεις:

Η ανάπτυξη θεσμικών εργαλείων στην Παραγωγή, την Κατανάλωση, τη Διαχείριση Αποβλήτων και την αξιοποίηση Δευτερογενών Πρώτων Υλών θα διαμορφώσει το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο, που είναι απαραίτητο για την προώθηση της Κυκλικής Οικονομίας και την υλοποίηση της μετάβασης.

Είναι σε εξέλιξη η αναθεώρηση, αναπροσαρμογή και συμπλήρωση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου με σειρά νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων, προωθούνται οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις [7], η επεξεργασία προτάσεων για τη μείωση απώλειας τροφίμων, η λήψη μέτρων για να διασφαλιστεί η ανάκτηση πολύτιμων πόρων και η κατάλληλη διαχείριση των αποβλήτων από κατασκευές οικοδομών και κατεδαφίσεις κτηρίων. Επίσης προωθούνται διαδικασίες για την αποσαφήνιση της διάκρισης μεταξύ αποβλήτου και προϊόντος για τη διευκόλυνση της μετάβασης και της χρησιμοποίησης δευτερογενών πρώτων υλών.

Γίνεται επίσης επεξεργασία πρότασης για αναθεώρηση της νομοθεσίας σχετικά με τα επεξεργασμένα ύδατα βιομηχανικών και αστικών λυμάτων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για άρδευση ή βιομηχανική ή λιμενική χρήση και προωθείται η ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών και τεχνολογιών αιχμής για τη διαχείριση αποβλήτων στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση 2014-2020 [8].

Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι τα δεδομένα και γι’ αυτό διερευνάται ο προσδιορισμός δεικτών κυκλικής οικονομίας, ο συσχετισμός τους με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες και η αξιοποίηση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης γι’ αυτό το σκοπό.

Κρίσιμη προς αυτή την κατεύθυνση είναι η ανάπτυξη μεθοδολογίας μέτρησης και παρακολούθησης των αποβλήτων τροφίμων, η ανάπτυξη κριτηρίων οικολογικού σχεδιασμού με λειτουργία σχετικών δομών (Επιτροπή συστήματος διαχείρισης και ελέγχου EMAS Κανονισμού 2017/1505, συγκρότηση του Ανώτατου Συμβουλίου Απονομής Οικολογικού Σήματος ΑΣΑΟΣ, ΚΥΑ σε εφαρμογή του Κανονισμού 66/2010), ανάλυση κύκλου ζωής των προϊόντων, παραγωγή προϊόντων αποφεύγοντας την εισαγωγή επικίνδυνων ουσιών, υιοθέτηση δεικτών οικολογικού σχεδιασμού, ενσωμάτωση τεχνολογιών ΑΠΕ (Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας) σε δημόσια έργα, επέκταση/διεύρυνση της σήμανσης των προϊόντων, μείωση των εκπομπών αέριων ρύπων με την τοποθέτηση scrubbers στα πλοία κ.α.

Επίσης μια Μικτή Ομάδα εργασίας Εμπειρογνωμόνων του ΕΛΟΤ «Περιβάλλον και Κυκλική Οικονομία» ασχολείται με την τυποποίηση στο πεδίο περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού υγρών και στερεών αποβλήτων και παρακολουθεί τις δραστηριότητες Διεθνούς & Ευρωπαϊκής Τυποποίησης.

Στις δράσεις περιλαμβάνονται επίσης μεταξύ άλλων η προώθηση της χρήσης μεσιτείας σε επίπεδο περιφερειών ή πόλεων για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας, ως συμβουλευτικής μη αμειβόμενης υπηρεσίας, η δημιουργία αστικών χώρων ως «δημιουργικών κέντρων επαναχρησιμοποίησης», με αξιοποίηση των Πράσινων Σημείων/ ΚΑΕ ΔΙΣΠ και μετατροπή τους σε «Πράσινα Κέντρα», η προώθηση χρήσης αποβλήτων ως δευτερογενών καυσίμων στη βιομηχανία, η δημιουργία θεσμικού ρυθμιστικού πλαισίου που θα διευκολύνει την παραγωγή βιομεθανίου (green gas) από οργανικά απόβλητα και την έγχυσή του στο δίκτυο φυσικού αερίου ή τη χρήση του ως καύσιμο κίνησης.

Προωθείται επίσης σύνταξη ΚΥΑ προδιαγραφών κομπόστ από προδιαλεγμένα οργανικά απόβλητα, η αναβάθμιση και ενίσχυση των κλάδων της Βιοοικονομίας, η ενσωμάτωση των αρχών της κυκλικής και συνεργατικής οικονομίας στα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) και η προώθηση και ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας στους λιμένες.

2. Δράσεις βελτίωσης χρηματοδότησης:

Στόχος είναι η τόνωση της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων ταυτόχρονα με τη διερεύνηση των δυνατοτήτων κοινοτικών χρηματοδοτήσεων στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και του Προγράμματος Δράσης της Ε.Ε. για την Κυκλική Οικονομία, καθώς και η εισήγηση για εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης (εισαγωγή Ειδικών Αξόνων και earmarking στους νέους Κανονισμούς, Ταμείο macro regional strategies, Πρόγραμμα Horizon 2020, σχέδιο Juncker κ.α.).

Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται και φορολογικά κίνητρα με επίκεντρο π.χ. τον ΦΠΑ στα ανακυκλώσιμα ή δευτερογενή υλικά, που αποθαρρύνει την κυκλική διαδικασία, την άρση φορολογικών φραγμών στη δωρεά τροφίμων (ΦΠΑ), τη μείωση φορολογίας επί των υπηρεσιών επισκευής (όπως έγινε πρόσφατα στη Σουηδία), μεταφορά φόρων εργασίας σε φόρους πρώτων υλών (όπως έχει γίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο) κ.α.

3. Δράσεις τεχνογνωσίας και ενημέρωσης:

Η αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας και των πρωτοβουλιών σε εθνικό επίπεδο, η δημιουργία νέας γνώσης, η ενημέρωση και η κατάρτιση σ’ ένα νέο μοντέλο αντίθετο με το εφαρμοζόμενο γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης, θεωρούνται προϋποθέσεις για την επιτυχή υιοθέτησή του.

Γι’ αυτό και προωθούνται ενημερωτικές δράσεις όπως η ανάπτυξη οδηγού κυκλικής πόλης, προγράμματα ευαισθητοποίησης κατά της σπατάλης τροφίμων, βελτίωσης ενεργειακής απόδοσης και προώθησης της Συνεργατικής Οικονομίας.

4. Δράσεις διακυβέρνησης:

Σημαντικά υποστηρικτική στο έργο του Διϋπουργικού Συντονισμού είναι η λειτουργία της Γραμματείας (Ομάδας Διοίκησης Έργου), ταυτόχρονα εισηγητικού και ελεγκτικού χαρακτήρα, που θα αντιμετωπίζει ουσιαστικά όλες τις πτυχές και τις ανάγκες του Σχεδίου Κυκλικής Οικονομίας.

Για την υλοποίηση και παρακολούθηση ορισμένων δράσεων δύναται να λαμβάνει υπ’ όψιν κοινωνικοοικονομικούς δείκτες όπως για ορεινές, άγονες ή νησιωτικές περιοχές ή οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες. Στο ίδιο πλαίσιο προωθούνται προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των διοικήσεων δημοτικών, περιφερειακών και αποκεντρωμένων φορέων και η σύσταση Παρατηρητηρίου Κυκλικής Οικονομίας.

Βιβλιογραφία

1. ↑ Έγγραφο Προβληματισμού.