Οιστρικός κύκλος αγροτικών ζώων

Οιστρικός κύκλος

Όπως είναι γνωστό το αναπαραγωγικό σύστημα του θηλυκού και συγκεκριμένα οι ωοθήκες δεν παρουσιάζουν σταθερή λειτουργία, όπως αντίθετα συμβαίνει στο αρσενικό, αλλά μια καθορισμένη εναλλαγή λειτουργικών φάσεων που επαναλαμβάνονται κυκλικά. Στα διάφορα είδη των αγροτικών ζώων η κυκλική λειτουργία των ωοθηκών επαναλαμβάνεται ανά 17-21 ημέρες. Το διάστημα αυτό καλείται οιστρικός ή σεξουαλικός ή γενετήσιος κύκλος.

Συγκεκριμένα ως οιστρικός κύκλος ορίζεται το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών οίστρων ή καλύτερα δύο ωοθυλακιορρηξιών στην ίδια οιστρική περίοδο. Ο οιστρικός κύκλος μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις περιόδους ή φάσεις.

• Στον οίστρο
• μέτοιστρο
• δίοιστρο και
• πρόϊστρο. Όλες αυτές οι φάσεις λαμβάνουν χώρα με μία κυκλική αλληλουχία, εκτός από τις περιόδους του άνοιστρου (απουσία κύκλων) στα εποχιακώς οιστρικά ζώα (προβατίνα, αίγα, φοράδα) όπως επίσης στην άνοιστρο της εγκυμοσύνης και στην άνοιστρο των πρώιμων σταδίων μετά τον τοκετό (άνοιστρος γαλουχίας) για όλα τα είδη.

Γενικά κατά τον οιστρικό κύκλο παρατηρούνται σοβαρές μεταβολές στις ωοθήκες, στη μήτρα και στους ωαγωγούς καθώς επίσης και στη συμπεριφορά των ζώων. Το σύνολο των μεταβολών αυτών αποσκοπεί στην ελευθέρωση ενός ή περισσοτέρων ωοκυττάρων κατάλληλων για γονιμοποίηση, στην ταυτόχρονη διέγερση της επιθυμίας του θηλυκού για σύζευξη και στην προπαρασκευή της μήτρας για την αποδοχή του εμβρύου. Όλες οι παραπάνω μεταβολές τελούν υπό τον έλεγχο νευροενδοκρινικών μηχανισμών. Οι διάφορες φάσεις του οιστρικού κύκλου περιγράφονται παρακάτω.

Οίστρος

Οίστρος ή οργασμός καλείται η περίοδος του οιστρικού κύκλου κατά την οποία το θηλυκό είναι δεκτικό ή αναζητά το αρσενικό και στέκεται ή επιτρέπει την επίβαση. Κατά την περίοδο του οίστρου ή λίγο μετά τη λήξη αυτού, πραγματοποιείται επίσης η ωοθυλακιορρηξία. Η διάρκεια του οίστρου ποικίλει από είδος σε είδος όπως επίσης υπάρχει μεγάλη παραλλακτικότητα μεταξύ των ατόμων. Γενικά ο οίστρος είναι υπό τον έλεγχο των οιστρογόνων και εκδηλώνεται με χαρακτηριστικές αλλαγές στη συμπεριφορά και στα εξωτερικά γεννητικά όργανα του ζώου.

Η αγελάδα σε οίστρο είναι ανήσυχη, κινείται πολύ, ανορθώνει και κάμπτει την ουρά, ανησυχεί τα πλησίον της ζώα, επιβαίνει επί άλλων αγελάδων ή αφήνει να επιβούν σ' αυτήν άλλα ζώα. Ο κόλπος και το αιδοίο εμφανίζουν διόγκωση, ο βλεννογόνος των εξωτερικών γεννητικών οργάνων παρουσιάζει υπεραιμία και από το αιδοίο βγαίνει διαυγές βλεννώδες υγρό.

Η προβατίνα σε οίστρο είναι ανήσυχη, αναζητά τον κριό και παραμένει κοντά του, τρίβει τον τράχηλο και το σώμα της στον κριό, σπρώχνεται μαζί του και οσφραίνεται τα γεννητικά του όργανα. Τα συμπτώματα του οίστρου στις προβατίνες δεν είναι πάντοτε έκδηλα, χωρίς την παρουσία κριού. Για τον λόγο αυτό η διαπίστωση του οίστρου στις προβατίνες γίνεται με δοκιμαστικούς κριούς, που παρεμποδίζονται στην εκτέλεση της οχείας (με τη χρησιμοποίηση ποδιάς) ή έχουν καταστεί στείροι με βασεκτομή (αποκοπή ή απομάκρυνση ενός τμήματος των σπερματικών πόρων).

Η αίγα που βρίσκεται σε οίστρο αναζητά επίμονα τον τράγο, κινεί την ουρά, βελάζει και ουρεί κοντά στον τράγο. Ορισμένες φορές δέχεται την επίβαση από άλλες αίγες, παρουσιάζει διόγκωση του αιδοίου και έκκριση βλέννας. Ωστόσο σε μερικές περιπτώσεις οι μόνες ενδείξεις είναι οι κινήσεις της ουράς και η δεκτικότητα στο αρσενικό. Για το λόγο αυτό για την ασφαλή διάγνωση του οίστρου είναι απαραίτητη η ανίχνευση με δοκιμαστές τράγους.

Ο θηλυκός χοίρος σε οίστρο είναι ανήσυχη και επιθετική. Σε περίπτωση που θα πιεστεί στην περιοχή της οσφύος ή της λεκάνης αντιδρά με ακινησία του σώματος. Από το διογκωμένο και υπεραιμικό αιδοίο εξέρχεται βλέννα.

Η φοράδα σε οίστρο παρουσιάζει χαρακτηριστική στάση ούρησης. Η ουρά ανορθώνεται και τα ούρα βγαίνουν σε μικρές ποσότητες ενώ εκτίθεται η κλειτορίδα η οποία παρουσιάζει παρατεταμένες ρυθμικές συσπάσεις. Το αιδοίο αυξάνει σε μέγεθος και εξογκώνεται (πρήζεται). Τα χείλη γίνονται χαλαρά και ανοίγουν εύκολα προς εξέταση. Το αιδοίο γενικά γίνεται κόκκινο ή πορτοκαλί, υγρό, λείο και καλύπτεται με μεμβράνη διαφανούς βλέννας. Επίσης ο τράχηλος διευρύνεται.

Μετοίστρος

Αρχίζει μετά την παύση του οίστρου και διαρκεί περίπου 3 ημέρες. Είναι κυρίως η περίοδος σχηματισμού του ωχρού ή των ωχρών σωματίων. Όμως στην αγελάδα και την αίγα η ωοθυλακιορρηξία συμβαίνει αυτή την περίοδο. Στην αγελάδα παρατηρείται το φαινόμενο της "αιμορραγίας του μετοίστρου" που εμφανίζεται στο 90% των μοσχίδων και στο 45% των ώριμων αγελάδων. Κατά τα τελευταία στάδια του προοίστρου και του οίστρου, οι υψηλές συγκεντρώσεις των οιστρογόνων αυξάνουν την αγγείωση του ενδομητρίου, η οποία φθάνει στο μέγιστο περίπου μία ημέρα μετά το τέλος του οίστρου. Με τη μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων που ακολουθεί, είναι δυνατόν να γίνει ρίξη των τριχοειδών που έχει ως αποτέλεσμα μικρή απώλεια αίματος. Παρατηρούνται τότε "μπαλώματα" αίματος στα ούρα, 35-45 ώρες μετά το τέλος του οίστρου, που δεν είναι ένδειξη επιτυχίαε ή αποτυχίας της σύλληψης και δεν έχει σχέση με τα έμμηνα.

Διοίστρος

Χαρακτηρίζει την περίοδο του οιστρικού κύκλου κατά την οποία το ωχρό σωμάτιο είναι πλήρως λειτουργικό. Αρχίζει στην αγελάδα, την προβατίνα και τη χοίρο την 4η-5η ημέρα, όταν παρατηρείται αύξηση της συγκέντρωσης της προγεστερόνης, η οποία μπορεί να ανιχνευτεί στο αίμα. Χαρακτηρίζεται και ως περίοδος προετοιμασίας της μήτρας για την εγκυμοσύνη.

Προοίστρος

Είναι η περίοδος του οιστρικού κύκλου που αρχίζει με την υποστροφή του ωχρού σωματίου και την πτώση της προγεστερόνης και διαρκεί έως την έναρξη του οίστρου. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η παρατηρούμενη γρήγορα ανάπτυξη των ωοθυλακίων. Στο τέλος του προοίστρου είναι εμφανείς οι ε[πιδράσεις των οιστρογόνων τόσο στο σύστημα των αγωγών τυο θηλυκού αναπαραγωγικού συστήματος όσο και στην αλλαγή της συμπεριφοράς με τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του οίστρου που θα ακολουθήσουν.

Οιστρικός κύκλος/Είδη ζώων	Αγελάδα	Προβατίνα	Χοίρος	Φοράδα	Αίγα
Διάρκεια Οιστρικού Κύκλου (Ημέρες)	21 (14-29)	17 (14-19)	21 (19-23)	22 (16-25)	21 (18-22)
Μετοίστρος (Ημέρες)	3-4	2-3	2-3	2-3	2-3
Διοίστρος (Ημέρες)	10-14	10-12	11-13	10-12	13-15
Προοίστρος (Ημέρες)	3-4	2-3	3-4	2-3	2-3
Οίστρος (Ώρες)	18 (12-30)	24-36	40-72	96-192	24-48
Διάμετρος γραφιανού ωοθυλακίου (mm)	16-18	10-12	1-11	35-55	10-12
Ωοθυλακιορρηξία ως προς τον οίστρο	9-12 h από το τέλος	Στο τέλος	Στο μέσο	1-2 ημέρ. προ τέλους	Λίγο μετά το τέλος
Ωοθυλακιορρηξία από την αρχή του οίστρου	18-48 h	24-30 h	24-42 h	-	24-36 h
Ωοθυλακιορρηξία από την κορυφή της LH	25-30 h	24-36 h	40-48 h	Κατά τη διάρκεια	24-48 h
Μέγεθος Ωοθυλακιορρηξίας	1-2	1-5	10-26	1-2	1-5