Ασθένειες φακής
Φουζάριο
Το Φουζάριο (Fusarium sp.) είναι μύκητας του εδάφους που προσβάλλει τα φυτά της φακής από τις ρίζες, τόσο κατά το φύτρωμά τους όσο και κατά τα στάδια της άνθησης και της καρποφορίας τους. Αποτέλεσμα της προσβολής από αυτή την ασθένεια είναι το γρήγορο κιτρίνισμα και η ξήρανση των φυτών με συνέπεια τη δραστική μείωση του πληθυσμού των φυτών και λήψη χαμηλών αποδόσεων.
Υπάρχουν δύο πηγές από τις οποίες μπορούν να γίνουν οι πρώτες μολύνσεις στην καλλιέργεια:
- από τη σπορά μολυσμένου με το μύκητα σπόρου και
- από το έδαφος όταν ο αγρός που θα καλλιεργηθεί με φακή είναι μολυσμένος με τον μύκητα αυτόν.
Τα συμπτώματα στα διάφορα στάδια ανάπτυξης των φυτών είναι:
- Καταστροφή πριν από το φύτρωμα. Παρατηρείται όταν ο σπόρος που χρησιμοποιείται για σπορά είναι τόσο πολύ μολυσμένος με τον μύκητα που τα νεαρά φυτάρια νεκρώνονται προτού εμφανισθούν στην επιφάνεια του εδάφους. Η προσβολή σ'αυτό το στάδιο είναι υπεύθυνη για τυχόν αραιό φύτρωμα.
- Καταστροφή μικρών φυτών. Τα φυτά έχουν κατορθώσει να βγάλουν στην επιφάνεια του εδάφους τα πρώτα φύλλα τους, αλλά ξαφνικά κιτρινίζουν και στη συνέχεια ξεραίνονται. Στην επιφάνεια του εδάφους ο μύκητας αναπτύσσει μυκηλιακές υφές, απλώνεται περιφερειακά και προσβάλλει γειτονικά φυτά.
- Κιτρίνισμα την άνοιξη. Στην αρχή τα φύλλα μεγάλων φυτών φακής αποκτούν χρώμα ανοιχτότερο πράσινο από το κανονικό και κιτρινίζουν στις άκρες. Στη συνέχεια ολόκληρα φυτά κιτρινίζουν ξαφνικά και γρήγορα ξεραίνονται σε μεγάλους αριθμούς ιδιαίτερα με υγρό καιρό.
- Σήψη ριζών. Αυτό είναι το πιο καταστρεπτικό στάδιο από όλα, γιατί η προσβολή γίνεται σε κρίσιμο για τα φυτά χρόνο στην άνθηση και καρποφορία τους τον Απρίλιο-Μάιο. Με την είσοδο του μύκητα στους ιστούς του λαιμού και τις ρίζες, καταστρέφεται το σύστημα των αγγείων και τα φυτά κιτρινίζουν και ξεραίνονται γρήγορα. Η προσβολή σ' αυτό το στάδιο οφείλεται είτε στο μύκητα που μπήκε μέσα στο φυτό στα προηγούμενα στάδια και το φυτό επέζησε, είτε σε πρόσφατη είσοδο του μύκητα με μυκήλια ή κονίδια. Ο μύκητας μεταδίδεται με τον σπόρο της φακής και απ' τη στιγμή που θα μολυνθεί ένας αγρός ο μύκητας διατηρείται στο έδαφος για πολλά χρόνια.
Η καταπολέμηση της ασθένειας γίνεται με τους εξής τρόπους:
- Χρησιμοποίηση γερού (υγιούς) σπόρου για σπορά,
- Προληπτική επικάλυψη του σπόρου που θα χρησιμοποιηθεί για σπορά (λίγο πριν τη σπορά) με κατάλληλα μυκητοκτόνα. Η κάλυψη αυτή ελαττώνει δραστικά την αρχική προσβολή από φουζάριο με τον σπόρο.
- Όψιμη σπορά το Φθινόπωρο. Σε όψιμη σπορά παρατηρείται διαφυγή της ασθένειας τόσο αμέσως μετά το φύτρωμα της φακής το χειμώνα όσο και την άνοιξη.
- Συνδυασμός των τριών τρόπων καταπολέμησης, δίνει άριστα αποτελέσματα.
Σκληρωτίνια
Η σκληρωτίνια είναι μύκητας εδάφους. Προκαλεί σήψεις στο λαιμό και στις ρίζες που μεταδίδονται κατόπιν στα εναέρια μέρη του φυτού. Οι βλαστοί και τα φύλλα μαραίνονται και ξεραίνονται ολόκληρα τα φυτά. Στο ύψος του λαιμού την Άνοιξη εμφανίζονται ανάμεσα στις λευκές υφές του μύκητα σωματίδια μαύρα σκληρά, τα σκληρώτια, που έχουν διαστάσεις 2x2 χιλιοστά με τα οποία ο μύκητας διατηρείται στο έδαφος και προκαλεί τις προσβολές τα επόμενα χρόνια. Η έναρξη της προσβολής παρατηρείται σε μεγάλα φυτά φακής τον Φεβρουάριο-Μάρτιο. Ο μύκητας εξαπλώνεται με επαφή και δημιουργεί κηλίδες ξερών φυτών στην καλλιέργεια.
Η ασθένεια ευνοείται ιδιαίτερα από μέτριες-χαμηλές θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία. Οι πρώτες προσβολές στον αγρό αρχίζουν από τα σκληρώτια που μένουν στο έδαφος.
Για την καταπολέμηση της ασθένειας υπάρχουν δύο τρόποι:
- Κάλυψη των σπόρων σποράς με Captan ή Thiram με 2 γραμμάρια ανά κιλό σπόρου, ή Thiram και Brassicol σε αναλογία 1:1 με 2,5 γραμμάρια/κιλό σπόρου.
- Όψιμη σπορά το Φθινόπωρο. Σε όψιμη σπορά παρατηρείται διαφυγή της ασθένειας.
- Συνδυασμός των δύο τρόπων καταπολέμησης δίνει άριστα αποτελέσματα.
Ριζοκτόνα
Είναι ασθένεια που προκαλείται από μύκητα που ζει στο έδαφος σαπροφυτικά για πολλά χρόνια. Προκαλεί σήψεις στις ρίζες. Τα φυτά μαραίνονται, κιτρινίζουν και μετά ξεραίνονται. Σε φυτά που έχουν προσβληθεί, ο φλοιός της ρίζας κατά την εκκρίζωση ξεκολλάει από τον κεντρικό άξονα όπως το γάντι από το χέρι. Η προσβολή αρχίζει κατά τον Φεβρουάριο-Μάρτιο σε μεγάλα φυτά φακής και ευνοείται από υγρό και θερμό καιρό. Η καταπολέμηση αυτής της ασθένειας είναι ίδια όπως και στη σκληρωτίνια.
Περονόσπορος
Η ασθένεια αρχίζει να εμφανίζεται νωρίς την άνοιξη (Φεβρουάριο-Μάρτιο) και η εξέλιξή της εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες. Αναπτύσσεται έντονα με ψυχρό και υγρό καιρό που συνήθως επικρατεί τους μήνες αυτούς, ενώ στη συνέχεια με την άνοδο της θερμοκρασίας τον Απρίλιο η προσβολή σταματά.
Όλα τα υπέργεια μέρη των φυτών της φακής δηλ. τα φύλλα και οι βλαστοί, προσβάλλονται. Στα φύλλα παρουσιάζονται στην πάνω επιφάνεια απαλές χλωρωτικές κηλίδες, ενώ η κάτω επιφάνεια καλύπτεται από σταχτί επίχρισμα. Οι βλαστοί δεν μπορούν να επιμηκυνθούν με αποτέλεσμα τα φυτά που προσβάλλονται να εμφανίζουν περιορισμένη ανάπτυξη και χαρακτηριστική βράχυνση στα μεσογονάτια διαστήματά τους (νανισμός). Τα φυτά στη συνέχεια κιτρινίζουν (χλώρωση των φύλλων).
Με την άνοδο της θερμοκρασίας τα φυτά που προσβλήθηκαν συνήθως συνέρχονται και συνεχίζουν την ανάπτυξή τους, αλλά οπωσδήποτε δίνουν τελικά μειωμένη απόδοση.
Ο μύκητας δε μεταδίδεται με τον σπόρο της φακής, αλλά είναι δυνατόν μικρά προσβεβλημένα φυτικά υπολείμματα (κυρίως ξερά φύλλα) να συγκομιστούν μαζί με τον σπόρο και εφόσον αυτός χρησιμοποιηθεί για σπορά χωρίς να καθαριστεί, να μεταδοθεί η ασθένεια την επόμενη χρονιά.
Για την καταπολέμησή της υπάρχουν τρει τρόποι:
- Χρησιμοποίηση για σπορά καθαρού σπόρου χωρίς ξένες ύλες (βλαστούς, φύλλα κ.λπ.).
- Μόλις εμφανισθούν τα πρώτα συμπτώματα συνιστάται ψεκασμός με ένα από τα μυκητοκτόνα mancozeb, zineb, maneb, captan κ.ά. Εφόσον επικρατούν ευνοϊκές θερμοκρασίες για την εξάπλωση της ασθένειας ο ψεκασμός επαναλαμβάνεται.
- Σε περιοχές που η ασθένεια εμφανίζεται συχνά συνιστάται η χρησιμοποίηση της ανθεκτικής στον περονόσπορο ποικιλίας "Ικαρία".
Ασκόχυτα
Η φακή προσβάλλεται συχνά από την ασκόχυτα ιδίως τις χρονιές που η άνοιξη είναι βροχερή, στο διάστημα από την έναρξη της άνθησής της μέχρι τη συγκομιδή. Οι χαμηλές θερμοκρασίες και οι πολλές βροχές είναι δύο παράγοντες που συντελούν σε γρήγορη εξάπλωση της ασθένειας.
Το πρώιμο πλάγιασμα των φυτών της φακής ευνοεί επίσης την προσβολή. Όλα τα υπέργεια μέρη των φυτών δηλ. οι βλαστοί, τα φύλλα, οι λοβοί και οι σπόροι προσβάλλονται. Στους βλαστούς, τα φύλλα και τους λοβούς εμφανίζονται κηλίδες ανώμαλες 3-6 χιλιοστών καστανές ή υπότροφες που φέρουν μαύρα πυκνίδια. Το φύλλωμα αποκτά χαρακτηριστικό κιτρινόμαυρο χρωματισμό και στη συνέχεια αρχίζει και ξεραίνεται.
Οι σπόροι που προσβάλλονται μέσα στους λοβούς ζαρώνουν και αποχρωματίζονται παίρνοντας πορφυρό-καφέ χρωματισμό.
Ο μύκητας μεταδίδεται με το σπόρο της φακής και με τα προσβεβλημένα φυτικά υπολείμματα, που πέφτουν στον αγρό. Έχει βρεθεί ότι επιβιώνει στο έδαφος για 1,5 χρόνο, αλλά χάνει τη βιωσιμότητά του σε 6 μήνες αν ενσωματωθεί σε βάθος 16 εκατοστών μέσα στο έδαφος.
Για την καταπολέμηση της ασθένειας υπάρχουν οι εξής 5 τρόποι:
- Χρησιμοποίηση για σπορά σπόρου από υγιείς καλλιέργειες.
- Κάλυψη του σπόρου πριν τη σπορά με calicin-M με 3 γραμμάρια ανά κιλό σπόρου ή με thiabendazole, με 3 γραμμάρια ανά κιλό σπόρου.
- Μόλις εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα στον αγρό συνιστάται ψεκασμός με ένα από τα παρακάτω μυκητοκτόνα: clorothalonil, captafol, folpet, metiram, thiram κ.ά. με ένα ψεκασμό που εφαρμόζεται μεταξύ έναρξης άνθησης και έναρξης σχηματισμού των λοβών στη φακή.
- Όργωμα και θάψιμο των φυτικών υπολειμμάτων της φακής μετά τη συγκομιδή της εφόσον είχε προσβληθεί, για να καταστραφούν και να μην αποτελέσουν εστία μόλυνσης την επόμενη χρονιά.
- Αμειψισπορά με ρεβύθια ή μπιζέλια που δεν προσβάλλονται από τον μύκητα αυτόν.
Σκωρίαση
Η ασθένεια αυτή προσβάλλει πολλά καλλιεργούμενα ψυχανθή, όπως φακή, μπιζέλια, λαθούρι κ.ά. Είναι διαδεδομένη σε πολλές χώρες του κόσμου και προκαλεί σημαντικές ζημιές στη φακή.
Κατά την άνοιξη συνήθως τις βροχερές χρονιές εμφανίζονται στα φύλλα και στους βλαστούς της φακής πολλά μικρά εξογκώματα (φλύκταινες) με χρώμα καστανό (ουρεδοσωροί). Τα μέρη που προσβλήθηκαν ξεραίνονται σα να κάηκαν από φωτιά. Σε μερικές χώρες όπως στην Αργεντινή, στη Χιλή και στην Ινδία, η ασθένεια αυτή αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην καλλιέργεια της φακής, ενώ στην Ελλάδα δεν έχει μέχρι σήμερα εμφανιστεί σε μεγάλη έκταση.
Ο μύκητας διατηρείται στο έδαφος πάνω σε μολυσμένα φυτικά υπολείμματα της φακής απ' όπου προκαλεί τις αρχικές μολύνσεις την επόμενη χρονιά.
Για την καταπολέμησή της υπάρχουν 2 τρόποι:
- Κάψιμο και βαθύ όργωμα των φυτικών υπολειμμάτων (φύλλα και βλαστοί) της καλλιέργειας φακής που προσβλήθηκε.
- Μόλις εμφανισθούν τα πρώτα συμπτώματα συνιστάται ψεκασμός με triforine, zineb, maneb, ziram. κ.ά.
Αλτερνάρια
Η ασθένεια αυτή προκαλείται από τον μύκητα Alternaria sp. και εμφανίζεται πολύ συχνά στη φακή ιδιαίτερα όταν η άνοιξη είναι βροχερή. Η αλτερνάρια προσβάλλει αποκλειστικά τους λοβούς της φακής και τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται αργά τον Απρίλιο-Μάιο μετά την έναρξη της άνθησης. Στους πράσινους λοβούς σχηματίζονται χαρακτηριστικές κόκκινο-καφέ κηλίδες που μεγαλώνουν γρήγορα, ενώνονται μεταξύ τους και καλύπτουν μεγάλη έκταση των λοβών με αποτέλεσμα αυτοί να μην μ πορούν να αναπτυχθούν κανονικά. Οι σπόροι που σχηματίζονται μέσα στους προσβεβλημένους λοβούς δεν αναπτύσσονται κανονικά, κακοσχηματίζονται και αποχρωματίζονται παίρνοντας χρώμα ανοιχτό καφέ.
Η ασθένεια μεταδίδεται με τους προσβεβλημένους σπόρους και με τα μολυσμένα φυτικά υπολείμματα (φύλλα, βλαστούς κ.λπ.) που πέφτουν στον αγρό κατά την συγκομιδή.
Εξαιτίας της προσβολής από αλτερνάρια ελαττώνονται σημαντικά οι αποδόσεις της φακής και μειώνεται η εμπορική αξία των σπόρων λόγω του αποχρωματισμού τους.
Για την καταπολέμησή της υπάρχουν 2 τρόποι:
- Χρησιμοποίηση για σπορά υγιούς σπόρου από υγιείς καλλιέργειες που δεν είχαν προσβληθεί από αλτερνάρια.
- Μόλις εμφανισθεί η ασθένεια συνιστάται ψεκασμός με ένα από τα μυκητοκτόνα, zineb, maneb, mancozeb, captan, thiophanatae metyl κ.ά. Εφόσον επικρατούν ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση της ασθένειας ο ψεκασμός επαναλαμβάνεται μετά 7-10 μέρες.
Σε περιοχές που ενδημεί η ασθένεια πρέπει να γίνεται προληπτικός ψεκασμός με ένα από τα παραπάνω μυκητοκτόνα.
Ωίδιο
Πρόκειται για μία ασθένεια που οφείλεται σε μύκητα ο οποίος έχει λευκό μυκήλιο και σχηματίζει εξωτερικά στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και στους βλαστούς λεπτό λευκό δίκτυο που όταν εξαπλωθεί αρκετά κάνει το φύλλωμα και τους βλαστούς να φαίνονται σαν να έχουν σκεπαστεί με λευκή σκόνξη. Τα φύλλα που προσβάλλονται αποκτούν χρώμα σκούρο πράσινο, ενώ οι βλαστοί δεν μπορούν να επιμηκυνθούν και τα φυτά παραμένουν μικρά, νάνα.
Η ασθένεια ευνοείται από χαμηλή υγρασία και μέτριες θερμοκρασίες και εμφανίζεται πολύ σπάνια στη φακή.
Η καταπολέμησή της γίνεται με ψεκασμό με ένα από τα μυκητοκτόνα dinocap, chinomethionate, benomyl, methyl thiophanate κ.ά.
Βακτηρίωση της φακής
Το παθογόνο σε αυτή την περίπτωση είναι βακτήριο. Αρχικά η προσβολή εμφανίζεται στα φύλλα όπου παρατηρούνται απαλές ελαιώδεις κηλίδες που στη συνέχεια μεγαλώνουν ακανόνιστα και ενώνονται μεταξύ τους. Γύρω από τις κηλίδες σχηματίζεται κίτρινη ζώνη που κατόπιν ξεραίνεται.
Το Μάιο μήνα προσβάλλονται και οι λοβοί της φακής και ένα μέρος των σπόρων που σχηματίζονται μέσα στους προσβεβλημένους λοβούς. Η προσβολή υποβοηθάται από τις πληγές των ιστών. Το βακτήριο μεταδίδεται με τον μολυσμένο σπόρο εφόσον χρησιμοποιηθεί για σπορά.
Για την καταπολέμηση της ασθένειας ακολουθούνται οι εξής τρόποι:
- Χρησιμοποίηση για σπορά υγιούς σπόρου από άλλη περιοχή που δεν έχει προσβολή.
- Αλλαγή της καλλιέργειας για 2-3 χρόνια.
Μωσαϊκό του μπιζελιού
Είναι σοβαρή ίωση του μπιζελιού που προσβάλλει και τη φακή. Ο ιός αρχικά μεταφέρεται στις φακές από τα μπιζέλια με τις αφίδες. Απ' τη στιγμή που θα μολυνθεί η φακή στη συνέχεια ο ιός είναι μεταβιβάσιμος με τον σπόρο της.
Τα συμπτώματα που προκαλεί στις φακές είναι νανισμός των φυτών, τύλιγμα (καρούλιασμα) των φύλλων, ελάττωση του μεγέθους των φύλλων, συστροφή του βλαστού και διαστροφή των ανθέων που συνήθως πέφτουν.
Στην Ελλάδα μέχρι τώρα δεν παρουσιάστηκε προσβολή απ' αυτή την ίωση, αλλά η ανεξέλεγκτη εισαγωγή σπόρων φακής από το εξωτερικό εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την εισαγωγή της. Αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στις ΗΠΑ και στις χώρες της Ν. Αμερικής και της Ασίας.
Για την καταπολέμησή της υπάρχουν οι εξής τρεις τρόποι:
- Χρησιμοποίηση για σπορά σπόρου από υγιείς καλλιέργειες.
- Έγκαιρη καταπολέμηση των αφίδων, του θρίπα και των πηδητικών εντόμων των φύλλων (jassidae) που μεταδίδουν τον ιό.
- Απομάκρυνση από τον αγρό και καταστροφή των ιωμένων φυτών μόλις εμφανιστούν.
