Σαλιγκάρια
Το σαλιγκάρι [1] είναι ένα γαστερόποδο πνευμονοφόρο μαλάκιο που το σώμα του προφυλάσσεται από ένα περιελιγμένο όστρακο. Χαρακτηριριστικότερο είδος είναι ο Κοχλίας ο πωματίας (Helix pomatia). Έχει μακρόστενο σώμα που προεξέχει εν μέρει από το κέλυφος και κεφάλι,το οποίο φέρει δύο ζευγάρια κεραιών που συστέλλονται. Τρέφεται με φυτικές ύλες (χορτάρι, βλαστάρι) τις οποίες αποσπά από το υπόστρωμα χρησιμοποιώντας την γλώσσα του (που φέρει κερατώδεις σχηματισμούς σαν δόντια) ενώ κινείται αργά αφήνοντας ίχνη βλέννας και εμφανίζεται κυρίως τις βροχερές μέρες.
Τα σαλιγκάρια δραστηριοποιούνται όταν επικρατεί υγρασία (π.χ μετά την βροχή, κατά την διάρκεια της νύχτας) ενώ όταν οι συνθήκες είναι υπερβολικά ξηρές υποχωρούν στο εσωτερικό του κελύφους και σφραγίζουν την είσοδο με ένα είδος προσωρινού καλύμματος από αποξηραμένη βλέννα, το επίφραγμα. Σε αυτή την κατάσταση τα σαλιγκάρια βρίσκονται σε μια κατάσταση νάρκης και μπορούν να επιβιώσουν χωρίς νερό για μήνες.
Το εκτρεφόμενο σαλιγκάρι Helix aspersa, γνωστό και ως κρητικός χοχλιός, είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη σαλιγκαριών που συναντώνται στη λεκάνη της Μεσογείου.
Η συστηματική κατάταξη του σαλιγκαριού δίνεται παρακάτω:
Επιστημονικό όνομα: Helix aspersa Müller
Κοινά ονόματα: Tο κοινό σαλιγκάρι των κήπων, Petit-gris (Γαλλία), Κρητικός κοχλιός (Ελλάδα)
| Βασίλειο | Ζώα (Animalia) |
| Συνομοταξία | Μαλάκια (Mollusca) |
| Ομοταξία | Γαστερόποδα (Gastropoda) |
| Υφομοταξία | Ορθογαστερόποδα (Orthogastropoda) |
| Οικογένεια | Ελικίδες (Helicidae) |
| Γένος | Κοχλίας (Helix) |
| Είδος | Helix aspersa |
Είδη σαλιγκαριών
Στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί 400 είδη σαλιγκαριών [2] και σε όλο τον κόσμο 4.000 είδη. Έχουν βρεθεί κελύφη σαλιγκαριών σε αρχαιολογικές ανασκαφές, μια ένδειξη ότι τα σαλιγκάρια έχουν φαγωθεί από τα προϊστορικά χρόνια. Ένας αριθμός των αρχαιολογικών χώρων γύρω από τη Μεσόγειο που έχει ανασκαφεί μας παρέχει φυσικές αποδείξεις της μαγειρικής χρήσης διαφόρων ειδών σαλιγκαριών. Στην Ελλάδα τρία κυρίως είδη θεωρούνται εδώδιμα, τα Helix lucorum, Helix pomatia και Helix aspersa. Τα υπόλοιπα γνωστά είδη είναι:
- Το Eobania vermiculata,
- Το Theba pisana,
- Το Helix lactea ή Otala lactea και
- Το Helix godetiana.
Λειτουργική ανατομία Γαστερόποδων
Το σαλιγκάρι ανήκει στα μαλάκια. Η δομή [3] του είναι σχετικά απλή, ειδικά αν συγκριθεί με πολύπλοκους οργανισμούς, όπως είναι τα θηλαστικά. Στα εξωτερικά χαρακτηριστικά ανήκουν το κέλυφος και το σώμα (το σώμα χωρίζεται σε κεφάλι, στον πόδα και στη σπλαχνική µάζα (καλύπτεται από το κέλυφος και το µανδύα), ενώ στα εσωτερικά του όργανα [2] περιλαμβάνονται:
- Ο πνεύµονας,
- Τα πεπτικά όργανα (τον προστόµαχο, το στοµάχι, το έντερο, τον πρωκτό),
- Ένα νεφρό,
- Ένα συκώτι και
- Τα αναπαραγωγικά όργανα (το γεννητικό πόρο, το πέος, τον κόλπο, τη σάλπιγγα, το σπερµατικό πόρο).
Αναπαραγωγή σαλιγκαριών
Μετά τις πρώτες βροχές (Νότια Ελλάδα) τα σαλιγκάρια είναι έτοιµα για αναπαραγωγή [2]. Ωριµάζουν πρώτα τα σπερµατοζωάρια τα οποία µέσω του σπερµαταγωγού θα φτάσουν στον επιφαλλό και από εκεί στο πέος. Από εκεί θα µεταβιβαστούν, κατά την σύζευξη, στο άλλο άτοµο το οποίο ταυτόχρονα µεταβιβάζει τα δικά του σπερµατοζωάρια.
Πριν ξεκινήσει η µεταβίβαση του σπέρµατος µε την ταυτόχρονη είσοδο του πέους στα δυο άτοµα του ζευγαριού, έχει προηγηθεί διέγερση των ατόµων µέσω του ακοντίου. Το ακόντιο µε τη βοήθεια του µαστιγίου φτάνει µέχρι το γεννητικό πόρο του άλλου ατόµου και προκαλεί την διέγερση. Μετά την µεταβίβασή του στο άλλο άτοµο, το σπέρµα κινείται προς την σπερµατοθήκη στην οποία και αποθηκεύεται µέχρι να ωριµάσουν τα ωάρια. Αφού ωριµάσουν τα ωάρια, θα διέλθουν από τον λευκωµατογόνο αδένα, θα εµπλουτιστούν µε λεύκωµα και θα κατέλθουν για να γίνει η γονιµοποίηση από τα σπερµατοζωάρια, που έχουν κατέλθει από την σπερµατοθήκη, στη βάση του ωαγωγού.
Παράσιτα, παθογόνα και φυσικοί εχθροί του σαλιγκαριού
Στην φύση, τα σαλιγκάρια που συνήθως έχουν παράσιτα [2], δεν θα δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα.
Ωστόσο, σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις, κυρίως λόγω των προβλημάτων της υψηλής θερμοκρασίας και της υγρασίας ή προβλήματα συνωστισμού στα πάρκα, η παρασιτική λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τον θάνατο πολλών ζώων.
Τα πιο κοινά παράσιτα του σαλιγκαριού είναι τα:
- Helminth (Έλμινθες - Σκουλήκια), όπως είναι τα Νηματώδη παράσιτα, οι Trematodes και οι Cestode,
- Άκαρι Riccardoella limacum και
- Δίπτερα.
Τα παθογόνα [2] που μολύνουν τα σαλιγκάρια είναι τα:
- Pseudomonas,
- Μυκητιάσεις, όπως είναι το Fusarium, το Verticillium και το Aspergillus και
- Νανισμός.
Τέλος εκτός απ'τα παράσιτα και τα παθογόνα, τα σαλιγκάρια έχουν να αντιμετωπίσουν και φυσικούς εχθρούς [4], όπως είναι τα πουλιά (τα κοτόπουλα, η κουκουβάγια, ο κότσυφας, το γεράκι κ.ά.) και τους χερσαίους εχθρούς (όπως τα ποντίκια, οι σαύρες, οι βάτραχοι, οι αλεπούδες κ.ά.)
Διατροφική αξία σαλιγκαριών
Τα σαλιγκάρια παρουσιάζουν αφενός χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και λίπη και αφετέρου υψηλή περιεκτικότητα σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία, απαραίτητα αμινοξέα και ευεργετικά λιπαρά οξέα. Είναι μια τροφή πλούσια σε πρωτεΐνες και σε πολύτιμα άλατα, φτωχή σε λίπος (4 φορές λιγότερο από το βοδινό και 6 από το τυρί) και δίνει ελάχιστές θερμίδες. Η θρεπτική αξία [2] τους ενισχύεται από το γεγονός ότι οι πρωτεΐνες τους αποτελούνται από τα αμινοξέα που χρειάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός και ότι έχουν 10 φορές λιγότερα βακτηρίδια σε σύγκριση με άλλα κρέατα. Η ανάλυση της σύστασης των λιπιδίων δείχνει σχετικά υψηλό ποσοστό πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Συγκεκριμένα τα συνολικά κεκορεσμένα λιπίδια (SFA) καταλαμβάνουν το 25,78%, τα μονοακόρεστα (MFA) αποτελούν το 18,55% και τα πολυακόρεστα (PUFA) αποτελούν το υπόλοιπο 18%. Από τα πολυακόρεστα ο λόγος Ω-3 / Ω-6 κυμαίνεται από 0,2 έως 2, συγκρίσιμος με τα ψάρια (από 0,5 έως 8).
Το λίπος των σαλιγκαριών είναι ωφέλιμο, γιατί παρέχει στον οργανισμό τα Ω3 λιπαρά οξέα, τα οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα συνθέσει και γι’ αυτό πρέπει να τα λάβει με τη διατροφή του. Είναι πολύ ευεργετικά για την υγεία του, γιατί θεωρούνται ότι παρεμποδίζουν την αθηροσκλήρωση και τη θρόμβωση και έχουν αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις, προληπτικά σε αλλεργίες, κατάθλιψη, και άλλες ασθένειες του νευρικού συστήματος.
Το κρέας των σαλιγκαριών αποτελεί καλή πηγή ασβεστίου και φωσφόρου, δυο συστατικών πολύ σημαντικών για την ανάπτυξη των οστών, καθώς επίσης και μαγνησίου, καλίου και νατρίου. Επίσης, αποτελούν μια σημαντική πηγή αμινοξέων και ασβεστίου σε περιόδους νηστείας που δεν καταναλώνεται κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα.
Τα σαλιγκάρια και οι χρήσεις τους στην ιατρική
Στην αρχαιότητα η βλέννα του σαλιγκαριού [5] είχε ήδη χρησιμοποιηθεί για πολλούς αισθητικούς λόγους, όπως η καταπολέμηση των ρυτίδων, στην αντιμετώπιση των εγκαυμάτων, στην αντιμετώπιση των ραγάδων και για την καταπολέμηση της έρπης. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η βλέννα χρησιμοποιήθηκε για να θεραπεύσει τις πληγές και για τη θεραπεία της κήλης, τα προβλήματα όρασης και για αιμορραγίες. Σήμερα είναι ποικίλες οι φαρμακευτικές χρήσεις της, όπως:
- Χρήση κατά των συνεπειών των εγκαυμάτων,
- Χρήση ως ένα επίκαιρο φυσικό αντιβιοτικό,
- Χρήση αντι-ρυτίδων,
- Καταπολεμά το λιπαρό δέρμα,
- Βελτιώνει την ελαστικότητα της επιδερμίδας,
- Αποκατάσταση της διαδικασίας ανανέωσης του δέρματος κ.ά.
Πληροφοριακά στοιχεία
Σχετικές σελίδες
- Εκτροφή σαλιγκαριών
- Είδη σαλιγκαριών
- Helix lucorum
- Helix pomatia
- Helix aspersa
- Eobania vermiculata
- Theba pisana
- Helix lactea ή Otala lactea
- Helix godetiana
- Λειτουργική ανατομία Γαστερόποδων
- Αναπαραγωγή σαλιγκαριών
- Παράσιτα σαλιγκαριού
- Νηματώδη παράσιτα
- Trematodes
- Cestode
- Άκαρι Riccardoella limacum
- Δίπτερα
- Παθογόνα σαλιγκαριού
- Εχθροί του σαλιγκαριού
- Ελαιόλαδο
- Διατροφική αξία σαλιγκαριών
- Η βλέννα του σαλιγκαριού
Βιβλιογραφία
- ↑ Σαλιγκάρι
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 "Διαφορές στην κατανάλωση, πληθυσμιακές εκτιμήσεις και διατροφικές προτιμήσεις σε είδη γαστερόποδων", Πτυχιακή εργασία της Μαρτάκη Ειρήνης, Ανώτατο Τεχνολογικό Ίδρυμα Κρήτης, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, Τμήμα Βιολογικών Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών & Ανθοκομίας, Ηράκλειο 2011
- ↑ "Ανατομή σε χερσαίο γαστερόποδο", Εργαστηριακή άσκηση, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Βιολογίας, Υπεύθυνος μαθήματος Καθ. Μυλωνάς Μωυσής, Ηράκλειο, Νοέμβριος 2000
- ↑ Εχθροί του σαλιγκαριού
- ↑ Τα σαλιγκάρια και οι χρήσεις τους στην ιατρική
