Καρποί-σπέρματα

Στους καρπούς και τα σπέρματα περιλαμβάνονται οι σπουδαιότερες συμπυκνωμένες ζωοτροφές φυτικής προέλευσης, οι οποίες χρησιμοποιούνται στη διατροφή όλων των ειδών ζώων. Επίσης, αποτελούν την πρώτη ύλη πολλών γεωργικών βιομηχανιών από τις οποίες παράγεται ένας μεγάλος αριθμός υποπροϊόντων, τα οποία επίσης αποτελούν σημαντικές ζωοτροφές.

Στους καρπούς ανήκουν οι δημητριακοί καρποί (Δ.Κ.) όπως ο αραβόσιτος, το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη, η σίκαλη, το τριτικάλε, το σόργο και, με μικρότερη σημασία για τη διατροφή των ζώων, το ρύζι. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η υψηλή περιεκτικότητά τους σε άμυλο (45-70%) και επομένως το υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο και η χαμηλή σε αζωτούχες ουσίες (8-14%, πτωχών σε λυσίνη και μεθειονίνη) και σε ανόργανα στοιχεία (κυρίως σε Ca και Na). Μερικοί από αυτούς περικλείονται σε ξυλώδη περιβλήματα (κριθάρι, [βρώμη φυτό |βρώμη]], είδη σόργου), με αποτέλεσμα την αυξημένη περιεκτικότητα σε ινώδεις ουσίες, συγκριτικά με τους υπόλοιπους Δ.Κ.

Στα σιτηρέσια των φυτοφάγων ζώων, όλοι οι Δ.Κ. χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικές των χονδροειδών ζωοτροφές, ενώ σε αυτά των παμφάγων ως βασικές. Στη δεύτερη περίπτωση, η ποσοτική χρησιμοποίηση του κάθε Δ.Κ. εξαρτάται αφ' ενός εμν από την ηλικία του υπό διατροφή ζώου, αφ' ετέρου δε από την περιεκτικότητα του καρπού σε ινώδεις και σε αντιδιαιτητικές ουσίες. Εξαιρέσει του καρπού αραβόσιτου, στους άλλους Δ.Κ. απαντώνται διάφορα αντιδιαιτητικά συστατικά (πίν. 3.5) που περιορίζουν λιγότερο ή περισσότερο τη χρησιμοποίησή τους, κυρίως στα νεαρά παμφάγα ζώα.

Εκτός των Δ.Κ. υπάρχουν και μερικοί καρποί δένδρων (ξυλοκέρατα, κάστανα, βαλανίδια) που χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά στη διατροφή ζώων που εκτρέφονται με το αγελαίο εκτατικό σύστημα.

Πίνακας 3.5

Αντιδιαιατητικά συστατικά δημητριακών καρπών

Δημ. καρπός	Αντιδιαιτητικό συστατικό
Βρώμη	β-γλυκάνες, αραβοξυλάνες
Κριθάρι	β-γλυκάνες, αραβοξυλάνες
Σίκαλη	Αραβοξυλάνες, β-γλυκάνες, φαινολικές ενώσεις, παρεμποδιτές πρωτεασών
Σιτάρι	Αραβοξυλάνες, β-γλυκάνες
Σόργο	Ταννίνες
Τριτικάλε	Αραβοξυλάνες, β-γλυκάνες, παρεμποδιστές πρωτεασών

Τα σπέρματα, που χρησιμοποιούνται στη διατροφή των ζώων, άλλα μεν προέρχονται από ψυχανθή, άλλα δε από διάφορα άλλα φυτά. Από τα σπέρματα των ψυχανθών, μερικά χαρακτηρίζονται από την υψηλή περιεκτικότητά τους σε αζωτούχες ουσίες (πλούσιων σε απαραίτητα αμινοξέα) και λιπαρές ουσίες (π.χ. σπέρματα σόγιας και αραχίδας) και μερικά από υψηλή περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες και υδατάνθρακες (π.χ. σπέρματα κουκιών, βίκου, λούπινων κ.λπ.). Τα σπέρματα άλλων φυτών περιέχουν υψηλό ποσοστό αζωτούχων και λιπαρών ουσιών και σχετικά υψηλό ποσοστό ινωδών ουσιών λόγω των περιβλημάτων στα οποία περικλείονται. Τέτοια είναι τα σπέρματα του βαμβακιού, του ηλίανθου, του λίνου, του σησαμιού κ.ά.

Η χρησιμοποίηση των σπερμάτων στη διατροφή των ζώων είναι περιορισμένη λόγω του ότι τα περισσότερα από αυτά (τα ελαιούχα) χρησιμοποιούνται από τις βιομηχανίες παραγωγής σπορελαίων και επιπλέον όλα σχεδόν περιέχουν διάφορες αντιδιαιτητικές ουσίες (πίν. 3.6). Από τις αντιδιαιτητικές ουσίες που περιέχονται στον πίνακα 3.6, οι παρεμποδιστές πρωτεασών και μερικοί γλυκοζίτες είναι δυνατόν να αδρανοποιηθούν με κατάλληλη θερμική επεξεργασία των σπερμάτων (βλ. πίν. 3.5), ενώ οι υπόλοιποι όχι.

Πίνακας 3.6

Αντιδιαιατητικά συστατικά σε διάφορα σπέρματα

Σπέρμα	Αντιδιαιτητικό συστατικό
Αραχίδας	Παρεμποδιστές πρωτεασών
Βίκου	Γλυκοζίτες, παρεμποδιστές πρωτεασών, λεκτίνες, ταννίνες, πηκτίνες, ολιγοσακχαρίτες
Βαμβακιού	Γκοσυπόλη, κυκλοπροπενοειδή
Ελαιοκράμβης	Θυρεοστατικοί γλυκοζίτες, ταννίνες, πηκτίνες, ολιγοσακχαρίτες
Κουκιών	Ταννίνες, λεκτίνες, πηκτίνες, ολιγοσακχαρίτες
Λίνου	Γλυκοζίτες, παρεμποδιστής βιταμίνης Β6
Λούπινων	Αλκαλοειδή, πηκτίνες
Σόγιας	Παρεμποδιστές πρωτεασών, σαπωνίνες, λεκτίνες, θυρεοστατικοί γλυκοζίτες, αντιγονικοί παράγοντες, πηκτίνες, ολιγοσακχαρίτες

Οι καρποί και τα σπέρματα παράγονται εποχικά και σε μεγάλες ποσότητες και είναι αναγκαία η συντήρησή τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Επειδή όμως περιέχουν μεγάλες ποσότητες συστατικών που αλλοιώνονται εύκολα (λίπος) ή αποτελούν υπόστρωμα ανάπτυξης μικροοργαβισμών, εντόμων κ.λπ. (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες), θα πρέπει αφ'ενός μεν να μην περιέχουν υψηλό ποσοστό υγρασίας (όχι >14%), αφ' ετέρου δε στους χώρους συντήρησής τους να επικρατούν κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Επίσης για αύξηση του χρόνου συντήρησης μπορεί να χρησιμοποιηθούν συντηρητικές ουσίες.