Κριτήρια επιλογής συστήματος άρδευσης

Η επιλογή του καταλληλότερου συστήµατος άρδευσης σχετίζεται µε την ορθολογική διαχείριση του νερού και την επίτευξη του καλύτερου οικονοµικού αποτελέσµατος της γεωργικής εκµετάλλευσης. Οι διάφορες παράµετροι που επηρεάζουν και που πρέπει να συνεκτιµώνται στην επιλογή ενός συστήµατος άρδευσης είναι οι ακόλουθες:

• Το κλίμα: Από τις κλιµατικές παραµέτρους ιδιαίτερη σηµασία στην επιλογή του συστήµατος έχουν ο άνεµος και η θερµοκρασία του αέρα. Σε περιοχές µε συχνούς και δυνατούς ανέµους (ταχύτητα > 4 - 5 m/s) η εφαρµογή της άρδευσης µε τεχνητή βροχή (ή µικροεκτοξευτήρες) είναι προβληµατική γιατί δεν µπορεί να επιτευχθεί οµοιόµορφη άρδευση ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν αυξηµένες απώλειες νερού λόγω µεταφοράς των σταγόνων της βροχής εκτός της αρδευόµενης έκτασης. Κατ΄ ανάλογο τρόπο µεγάλες απώλειες δηµιουργούν οι υψηλές θερµοκρασίες εξ αιτίας των ευνοϊκών συνθηκών εξάτµισης και για το λόγο αυτό οι αρδεύσεις και µάλιστα η τεχνητή βροχή πρέπει να αποφεύγονται ιδιαίτερα τις µεσηµεριανές ώρες. Από τις κλιµατικές συνθήκες εξαρτώνται άµεσα και οι ανάγκες των καλλιεργειών σε νερό. Σε περιοχές µε έντονα προβλήµατα λειψυδρίας πρέπει να προτιµώνται καλλιέργειες ανθεκτικές στην έλλειψη νερού και να εφαρµόζονται µέθοδοι άρδευσης µε µικρές απώλειες (π.χ. σταγόνες). Σε περιοχές που πλήττονται από παγετούς η άρδευση µε τεχνητή βροχή αποτελεί µέθοδο αντιπαγετικής προστασίας.

• Το έδαφος: Όταν οι κλίσεις του εδάφους και η διηθητικότητά του είναι µεγάλες πρέπει να αποφεύγονται οι επιφανειακές µέθοδοι άρδευσης. Οι ισοπεδώσεις που απαιτούνται για τη µείωση των κλίσεων και την εφαρµογή επιφανειακής άρδευσης µπορεί να αποκαλύψουν άγονα εδάφη και πρέπει να αποφεύγονται σε τέτοιες περιπτώσεις. Αν η υπόγεια στάθµη του νερού βρίσκεται ψηλά, µε την εφαρµογή επιφανειακής άρδευσης, υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω ανύψωσής της στο βάθος του ριζοστρώµατος λόγω των αυξηµένων ποσοτήτων νερού που απαιτεί η εφαρµογή της µεθόδου. Οι παραπάνω περιορισµοί υπαγορεύουν την εφαρµογή άλλης µεθόδου άρδευσης (σταγόνες, τεχνητή βροχή).

• Είδος φυτού και τρόπος καλλιέργειας: Το ρύζι είναι η µοναδική καλλιέργεια που ποτίζεται µόνο µε κατάκλυση. Σε ορισµένες καλλιέργειες η διαβροχή των φυλλωµάτων δηµιουργεί ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης ασθενειών και η τεχνητή βροχή πρέπει να αποφεύγεται. Παροµοίως πρέπει να αποφεύγεται σε περιπτώσεις που το αρδευτικό νερό περιέχει άλατα και η καλλιέργεια είναι ευαίσθητη σ’ αυτά. Η άρδευση λειµώνων και μηδικής µπορεί να γίνει σε λωρίδες αλλά και µε τεχνητή βροχή. Στις γραµµικές καλλιέργειες µπορούν να εφαρµοσθούν γενικά όλες οι µέθοδοι. Στην περίπτωση του καλαµποκιού η εφαρµογή της τεχνητής βροχής παρουσιάζει προβλήµατα λόγω του ύψους της καλλιέργειας και εναλλακτικά χρησιµοποιούνται συνήθως αυτοκινούµενοι αρδευτές (καρούλι - κανόνι). Οι ευνοϊκές συνθήκες εδαφικής υγρασίας που επιτυγχάνονται από την εφαρµογή της άρδευσης µε σταγόνες συντελεί σε αυξηµένες αποδόσεις και έχει οδηγήσει στην επικράτηση της µεθόδου στις θερµοκηπιακές και γενικά τις δυναµικές καλλιέργειες (π.χ. οπωρώνες).

• ∆ιαθέσιµη ποσότητα και ποιότητα του αρδευτικού νερού: H επιφανειακή άρδευση ενδείκνυται όταν οι διαθέσιµες ποσότητες νερού είναι µεγάλες. Σε αντίθετη περίπτωση πρέπει να προτιµάται η άρδευση µε τεχνητή βροχή ή σταγόνες. Ειδικά όταν πρόκειται για πολύ µικρές παροχές η άρδευση µε σταγόνες επιτυγχάνει την καλύτερη αξιοποίησή τους λόγω των µικρότερων απωλειών και της δυνατότητας άρδευσης κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η ποιότητα του αρδευτικού νερού είναι επίσης καθοριστική στην επιλογή της µεθόδου άρδευσης. Αν το νερό περιέχει άλατα η άρδευση µε σταγόνες µπορεί να εφαρµοστεί εφόσον εξασφαλιστεί αποτελεσµατική έκπλυση των εδαφών. Με τις άλλες µεθόδους άρδευσης (επιφανειακή, τεχνητή βροχή) και ειδικά µε την άρδευση µε λεκάνες µπορεί να επιτευχθεί αποτελεσµατική έκπλυση των αλάτων από το έδαφος. Στην περίπτωση που η εφαρµογή της άρδευσης µε τεχνητή βροχή προκαλεί διαβροχή των φυλλωµάτων καλλιέργειας που είναι ευαίσθητη στα άλατα η χρήση αλατούχου νερού καθιστά απαγορευτική την εφαρµογή της µεθόδου. Τέλος, η παρουσία αλάτων και φερτών υλικών στο αρδευτικό νερό µπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήµατα ιδιαίτερα στα συστήµατα άρδευσης µε σταγόνες λόγω έµφραξης των σταλακτήρων (βλ. ποιότητα αρδευτικού νερού).

• ∆ιαθέσιµο εργατικό και τεχνικό δυναµικό: Η ύπαρξη επαρκούς ακόµη και ανειδίκευτου εργατικού δυναµικού ευνοεί τις παραδοσιακές µεθόδους επιφανειακής άρδευσης. Η άρδευση µε τεχνητή βροχή και σταγόνες απαιτεί αρκετά ειδικευµένους εργάτες, τεχνίτες και αγρότες λόγω της πληθώρας και πολυπλοκότητας των µηχανών, µηχανισµών και αυτοµατισµών που συνεπάγεται η εφαρµογή και η συντήρησή τους. Από πλευράς απασχόλησης, η εκµηχάνιση και αυτοµατοποίηση των παραπάνω µεθόδων αναπόφευκτα οδηγεί σε µικρότερες απαιτήσεις εργατικών χεριών. Για το λόγο αυτό οι µέθοδοι αυτές προτιµώνται όταν υπάρχουν ελλείψεις εργατικού δυναµικού.

• Κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας των έργων: Το κόστος της εγκατάστασης ήταν παλαιότερα καθοριστικό στη επιλογή της µεθόδου άρδευσης. Η άρδευση µε επιφανειακές µεθόδους έχει το µικρότερο κόστος εγκατάστασης. Το κόστος όµως λειτουργίας, αν συµπεριλάβουµε και το κόστος του απασχολούµενου προσωπικού, είναι αρκετά υψηλό και αυξάνει καθώς το εργατικό δυναµικό που ασχολείται µε τον αγροτικό τοµέα µειώνεται. Στην άρδευση µε σταγόνες και τεχνητή βροχή το κόστος της εγκατάστασης (ηλεκτροµηχανολογικός εξοπλισµός) είναι υψηλό που αυξάνεται από τη χρήση επιπρόσθετων αυτοµατισµών. Η ύπαρξη ηλεκτρικού δικτύου στην περιοχή ευνοεί την εγκατάσταση των συστηµάτων αυτών από πλευράς κόστους συντήρησης και λειτουργίας. Γενικά το κόστος λειτουργίας συστηµάτων µε σταγόνες είναι χαµηλότερο αυτών της τεχνητής βροχής λόγω της χαµηλότερης πίεσης λειτουργίας των δικτύων. Παρότι το κόστος των σύγχρονων συστηµάτων άρδευσης µε τεχνητή βροχή και ιδιαίτερα µε σταγόνες είναι αρκετά υψηλό εντούτοις δεν είναι πάντοτε καθοριστικό στην επιλογή της µεθόδου άρδευσης. Καθοριστικοί παράγοντες µπορεί να θεωρηθούν ιδιαίτερα η αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών και µάλιστα των δυναµικών (π.χ. οπωροκηπευτικά) και οι απαιτήσεις για µείωση του χρόνου ενασχόλησης µε την αρδευτική πρακτική.