Ασθένειες σιταριού

Σκωριάσεις

Μαύρη σκωρίαση φυτού

Κίτρινη σκωρίαση φυτού

Είναι οι περισσότερο καταστρεπτικές και εξαπλωμένες ασθένειες του σιταριού. Οι καταστροφές οφείλονται σε μειωμένη φωτοσυνθετική δραστηριότητα λόγω βλάβης των φωτοσυνθετικών ιστών, σε αυξημένες απώλειες νερού μέσω της καταστραμμένης επιδερμίδας του φυτού και στον παρασιτισμό του μήκυτα. Οι καρποί είναι παραμορφωμένοι και με μικρή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη.

Δεν μεταδίδονται με το σπόρο αλλά με τον άνεμο σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Η αρχική μόλυνση των φυτών γίνεται από αικιδιοσπόρια που παράγονται σε ενδιάμεσο ξενιστή ή από ουρεδοσπόρια που προέρχονται από πρωιμότερες μολύνσεις του σιταριού. Τα σπόρια βλαστάνουν και το μυκήλλιο εισέρχεται στα φυτικά όργανα από τα στομάτια. Έχουν πολυάριθμες φυσιολογικές φυλές που προκύπτουν από τους συνεχείς υβριδισμούς του παθογόνου κατά τον εγγενή πολλαπλασιασμό.

Ελέγχονται κυρίως με ανθεκτικές ποικιλίες, η παραγωγή των οποίων πρέπει να είναι συνεχής για να αντιμετωπίζονται νέες περισσότερο επικίνδυνες φυλές. Ο βαθμός αντοχής μιας ποικιλίας σε μια δεδομένη φυλή παθογόνου εκφράζεται ποσοτικά με τη βοήθεια ορισμένων συμβόλων, ενώ ο βαθμός προσβολής εκφράζεται με ειδική κλίμακα από 0-100 η οποία αντιστοιχεί με την επιφάνεια του ελάσματος που καταλαμβάνουν οι φλύκταινες. Ο μέγιστος βαθμός προσβολής (100) αντιστοιχεί σε φλύκταινες που καλύπτουν το 37% της επιφάνειας του οργάνου.

Άλλος τρόπος αντιμετώπισης είναι η χρήση πρώιμων ποικιλιών οι οποίες διαφεύγουν τις προσβολές, η καταστροφή των ξενιστών και η χρήση μυκητοκτόνων (κυρίως θειοκαρβαμιδικών) των οποίων όμως η επανειλημμένη χρήση είναι αντιοικονομική.

Το σιτάρι προσβάλλεται από τις εξής σκωριάσεις:

• Μαύρη Σκωρίαση (ή σκωρίαση στελεχών). Δημιουργεί κοκκινωπές φλύκταινες κυρίως στα στελέχη αλλά και σε όλα τα άλλα όργανα, που μεταχρωματίζονται σε μαύρες όσο πλησιάζει η ωρίμανση. Ευνοείται από υγρό και θερμό καιρό (20-30^oC). Σε ευνοϊκές συνθήκες καταστρέφεται το 85-90% της παραγωγής.
• Καστανή Σκωρίαση (σκωρίαση φύλλων). Προσβάλλει κυρίως φύλλα και κολεούς όπου σχηματίζει κυκλικές φλύκταινες, μικρότερες της μαύρης, με πορτοκαλί αρχικό χρώμα που στη συνέχεια μετατρέπεται σε μαύρο. Ευνοείται από υγρό περιβάλλον και θερμοκρασίες λίγο χαμηλότερες από εκείνες της μαύρης σκωρίασης, γι’ αυτό και οι προσβολές της προηγούνται συνήθως της μαύρης. Οι απώλειες της παραγωγής μπορεί να φτάσουν το 70% όταν η προσβολή γίνει στο καλάμωμα, αλλά είναι σημαντικά χαμηλότερες (20-25%) όταν η προσβολή γίνει κατά το γέμισμα των καρπών.
• Κίτρινη Σκωρίαση (γραμμική σκωρίαση). Προσβάλλει όλα σχεδόν τα φυτικά όργανα όπου αρχικά σχηματίζει κίτρινους ουρεδοσωρούς. Αργότερα οι φλύκταινες διατάσσονται παράλληλα προς τα νεύρα και σχηματίζουν κίτρινες γραμμές. Ευνοείται από υγρό περιβάλλον και θερμοκρασίες χαμηλότερες των άλλων δύο σκωριάσεων (άριστη 16-20^oC) ενώ δεν αντέχει σε θερμοκρασίες ίσες ή υψηλότερες των 24^oC για μακρά διαστήματα. Οι απώλειες της παραγωγής κυμαίνονται μεταξύ 20-75%, αλλά μπορούν να φτάσουν και το 80%. Έχει πολλές φυσιολογικές φυλές.

Δαυλίτης

Δαυλίτης σιταριού

Προκαλείται από το μύκητα Tilleria caries.

Η ασθένεια μεταδίδεται με το σπόρο. Το μυκήλλιο εισέρχεται στα αρτίβλαστα όπου αναπτύσσεται και τελικά προσβάλλει τα άνθη εσωτερικά. Οι ωοθήκες γεμίζουν μυκήλλιο και τελικά οι καρποί περιέχουν μαύρες μάζες σπορίων του μύκητα. Παράλληλα, τα προσβεβλημένα φυτά έχουν μικρότερο ύψος από τα κανονικά και αναδίδουν οσμή ψαριού λόγω της τριμεθυλαμίνης που περιέχουν τα σπόρια. Η ασθένεια ευνοείται από ξηρό καιρό. Αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά κυρίως με απολύμανση του σπόρου. Υπάρχουν όμως και ανθεκτικές ποικιλίες.

Άνθρακας

Προκαλείται από το μύκητα Ustilago tritici (Pers.) Rost.

Τα μολύσματα (χλαμυδοσπόρια) μεταφέρονται με τον άνεμο και μολύνουν τα άνθη του σιταριού κατά την άνθηση. Το μυκήλλιο προσβάλλει το αναπτυσσόμενο έμβρυο και παραμένει σε διάπαυση κοντά στο ασπίδιο μετά την ωρίμανση του σπόρου. Με τη βλάστηση του σπόρου επαναδραστηριοποιείται ο μύκητας που ακολουθεί την ανάπτυξη του φυτού και τελικά προσβάλει από το εσωτερικό τα λεπυρίδια και τα άνθη όπου σχηματίζει μαύρες μάζες χλαμυδοσπορίων που καλύπτονται από μια λεπτή μεμβράνη. Η μεμβράνη σπάζει γρήγορα και έτσι όλος ο στάχυς καλύπτεται από τις μαύρες μάζες των σπορίων που σύντομα απομακρύνονται με τον άνεμο και προκαλούν μολύνσεις. Η ασθένεια είναι γενικευμένη σε όλες σχεδόν τις σιτοπαραγωγικές περιοχές. Η αρχική μόλυνση ευνοείται από υγρό καιρό κατά την άνθηση και θερμοκρασίες του αέρα μεγαλύτερες από 15-22^oC, ενώ η εσωτερική ανάπτυξη του μύκητα μετά το φύτρωμα χρειάζεται θερμοκρασίες πάνω από 10^oC. Αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με ανθεκτικές ποικιλίες. Εάν ο σπόρος προέρχεται από μολυσμένες περιοχές, συνίσταται απολύμανση με διασυστηματικά μυκητοκτόνα. Παλαιότερα ο σπόρος ενυδατωνόταν επί 24 ώρες στους 25^oC για να ξεκινήσει η ανάπτυξη του μύκητα και στη συνέχεια τοποθετούνταν σε αεροστεγή δοχεία για 70h στους 21^oC ή 30h στους 32^oC, οπότε ο μύκητας καταστρεφόταν από τις αναερόβιες συνθήκες.

Γραμμωτός άνθρακας

Προκαλείται από το μύκητα Urocystis tritici Korn.

Η ασθένεια μεταδίδεται από μολυσμένους σπόρους ή από το έδαφος. Τα σπόρια προσβάλουν τα κολεόπτιλα των αρτιβλάστων και ο μύκητας αναπτύσσεται διασυστηματικά, αλλά προσβάλει τα φύλλα (κυρίως το ανώτερο) και τα στελέχη όπου σχηματίζονται επιμήκεις σωροί, παράλληλοι προς τα νεύρα. Οι ταξιανθίες συνήθως δεν αναπτύσσονται. Τα σπόρια που παράγονται από τους σωρούς μολύνουν τους καρπούς γειτονικών φυτειών ή πέφτουν στο έδαφος. Οι προσβολές έχουν ως αποτέλεσμα νανισμό, μη παραγωγή στάχεων ή και το θάνατο των φυτών του σιταριού. Η ασθένεια είναι διαδεδομένη σε περιοχές με ήπιο χειμώνα και έχει παρατηρηθεί στα νοτιότερα μέρη της χώρας μας. Αντιμετωπίζεται με απολύμανση των σπόρων, αμειψισπορές χωρίς σιτηρά και ανθεκτικές ποικιλίες.

Ωίδιο

Ωίδιο σιταριού

Προκαλείται από το μύκητα Erysiphe graminis DC f. sp. tritici E. Marchal.

Η ασθένεια μεταδίδεται με αγενή ή εγγενή σπόρια τα οποία μολύνουν τα υπέργεια όργανα (κυρίως τα φύλλα) και δημιουργούν κηλίδες από το χαρακτηριστικό άσπρο μυκήλλιο όπου αρχικά παράγονται αγενή σπόρια και στη συνέχεια τα μαύρα κλειστοθήκια του μύκητα που παραμένουν στα υπολείμματα της καλλιέργειας. Η προσβολή αυξάνει τις απώλειες νερού από τα φυτά του σιταριού και την αναπνοή, ενώ μειώνει τη φωτοσύνθεση με τελικό αποτέλεσμα μειωμένο αριθμό καρπών/στάχυ και μειωμένο μέσο βάρος καρπών. Η μείωση στις τελικές αποδόσεις φθάνει μέχρι και 30%. Η ασθένεια ευνοείται από ήπιο χειμώνα και δροσερή άνοιξη και καλοκαίρι.

Οι ανθεκτικές ποικιλίες αποτελούν τον κύριο τρόπο αντιμετώπισης του παθογόνου, αλλά και εδώ δημιουργούνται νέες φυλές του μύκητα λόγω του διαδεδομένου εγγενούς του κύκλου. Οι πηγές ανθεκτικότητας στο ωίδιο προέρχονται από τα T. dicoccum, T. carthlicum, T. turgidum, T. durum ή από είδη Aegilops. Η απολύμανση του σπόρου με διασυστηματικά μυκητοκτόνα μπορεί να μειώσει την ένταση των προσβολών.

Σεπτοριώσεις

Σεπτοριώσεις σιταριού

Προκαλούνται από τους μύκητες Septoria tritici Rob. & Desm. και S. nodorum Berk., οι οποίοι δημιουργούν κηλίδες με σκούρες παρυφές στα φύλλα και στα λέπυρα του σιταριού αντίστοιχα. Οι αρχικές μολύνσεις ξεκινούν από πυκνιδιοσπόρια που προέρχονται από μολυσμένα φυτά ή σπόρους που μολύνουν τα φυτικά όργανα νωρίς την άνοιξη και σχηματίζουν αρχικά μικρές κηλίδες που αργότερα μεγαλώνουν. Παράλληλα, στο κέντρο τους σχηματίζονται διάσπαρτα μικρά πυκνίδια. Η ασθένεια ευνοείται από δροσερό και υγρό καιρό, οπότε καταστρέφεται σημαντικό μέρος της φωτοσυνθετικής επιφάνειας και παράγονται σπόροι παραμορφωμένοι ή μικρού βάρους.

Οι σεπτοριώσεις αντιμετωπίζονται με απολύμανση των σπόρων, καταστροφή ή αναστροφή στο έδαφος των μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων, αμιψεισπορά με μη αγρωστώδη και ανθεκτικές ποικιλίες.

Σήψη των ριζών και του λαιμού

Προκαλείται από το μύκητα Ophiobolus graminis Sacc.

Η αρχική μόλυνση της ασθένειας προκαλείται από μυκήλλιο ή σπόρια του μύκητα που προέρχονται από τα υπολείμματα μολυσμένης καλλιέργειας. Προσβάλλονται οι μόνιμες ρίζες και το κατώτερο μεσογονάτιο, ενώ αναπτύσσονται μυκήλλιο και περιθήκια εσωτερικά από τους κολεούς των κατώτερων φύλλων. Τα προσβεβλημένα φυτικά όργανα αποκτούν μαύρο χρώμα και οι ρίζες γίνονται εύθραυστες. Τα συμπτώματα στα φυτά του σιταριού γίνονται έντονα συνήθως κατά το ξεστάχυασμα, οπότε τα προσβεβλημένα φυτά είναι καχεκτικά, κιτρινίζουν και μαραίνονται ενώ οι στάχεις είναι κενοί ή παράγουν πολύ συρρικνωμένους καρπούς. Οι προσβολές στον αγρό συνήθως παρουσιάζονται κατά κηλίδες. Είναι περισσότερο έντονες σε εδάφη χαμηλής γονιμότητας. Αντιμετωπίζεται κυρίως με αμιψεισπορές 2-3 ετών χωρίς αγρωστώδη.

Παρασιτικό πλάγιασμα

Προκαλείται από το μύκητα Cercosporella heprotrichoides Fron.

Η αρχική μόλυνση της ασθένειας προέρχεται από σπόρια μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων που προσβάλλουν τους κολεούς και τα κατώτερα μεσογονάτια του σιταριού. Οι προσβολές εκδηλώνονται με οφθαλμοειδείς κηλίδες στα κατώτερα μεσογονάτια, οι οποίες συχνά συνενώνονται, ενώ μυκήλλιο παρατηρείται στο κοίλωμα του καλαμιού. Τα προσβεβλημένα στελέχη γίνονται εύθραυστα και σπάζουν κατά το γέμισμα, όταν οι στάχεις αποκτούν αρκετό βάρος. Είναι όμως δυνατό σε πρώιμες προσβολές να μην ξεσταχυάζουν καθόλου τα φυτά. Αντιμετωπίζονται με αμιψεισπορές τουλάχιστον διετείς χωρίς αγρωστώδη και καταστροφή των φυτικών υπολειμμάτων σε προσβεβλημένες καλλιέργειες. Υπάρχουν επίσης και λίγες ανθεκτικές ποικιλίες.

Ριζοκτονίαση

Ριζοκτονίαση σιταριού

Προκαλείται από το μύκητα Rhizoctonia solani Kuhn.

Δημιουργεί κηλιδώσεις στα κατώτερα μεσογονάτια και προσβάλει επίσης τις ρίζες. Τα φυτά παρουσιάζουν νανισμό και αποχρωματισμό. Η συγκεκριμένη ασθένεια αντιμετωπίζεται με καλλιεργούμενη αγρανάπαυση και άφθονη αζωτούχο λίπανση με θεϊική αμμωνία. Η αμιψεισπορά δεν είναι αποτελεσματική λόγω του μεγάλου αριθμού ξενιστών.

Ελμινθοσπορίωση

Προσβολή από ελμινθοσπορίωση

Η ελμινθοσπορίωση είναι μια ασθένεια που προκαλεί κηλιδώσεις του φυλλώματος και άλλων οργάνων που προκαλούνται από τρία διαφορετικά παθογόνα.

Ο μύκητας Helminthosporium gramineum Rabench. προκαλεί επιμήκεις φαιές κηλίδες στα ελάσματα των φύλλων τα οποία τελικά σχίζονται κατά μήκος των κηλίδων (barley stripe). Η ασθένεια μεταδίδεται αρχικά με το σπόρο από κονίδια που είχαν μολύνει τα άνθη την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο. Μετά το φύτρωμα ο μύκητας μολύνει εσωτερικά όλα τα φυτικά όργανα, τα φυτά είναι νάνα και συνήθως δεν ξεσταχυάζουν. Οι απώλειες μπορεί να φτάσουν το 10-25% σε ευπαθείς ποικιλίες. Ευνοείται από υγρό καιρό και σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (15^oC). Αντιμετωπίζεται με απολύμανση του σπόρου με οργανοϋδραργυρικά μυκητοκτόνα, ανθεκτικές ποικιλίες και αμιψεισπορές χωρίς σιτηρά για ορισμένο διάστημα.

Ο H. teres Sacc. προκαλεί φαιές κηλιδώσεις στα φύλλα που δεν σχίζονται όπως στην προηγούμενη περίπτωση και φαιό αποχρωματισμό στο βλαστό (net blotch). Η αρχική μόλυνση προέρχεται από σπόρια που βρίσκονται στα υπολείμματα μολυσμένων καλλιεργειών και ακολουθούν πολλές δευτερογενείς μολύνσεις. Τα σπόρια μεταφέρονται με τον άνεμο σε μεγάλες αποστάσεις. Η ασθένεια είναι διαδεδομένη στις εύκρατες περιοχές και ευνοείται από υγρό και δροσερό καιρό. Αντιμετωπίζεται με κάψιμο των υπολειμμάτων μολυσμένων καλλιεργειών, αμιψεισπορά και ανθεκτικές ποικιλίες.

Ο H. sativum Pam. King & Bakke δημιουργεί σκουρόχρωμες κηλίδες στα φύλλα που συνενώνονται και καλύπτουν σημαντική επιφάνεια του ελάσματος (spot blotch). Προσβάλλει επίσης τις ρίζες και σχεδόν όλα τα φυτικά όργανα. Η αρχική μόλυνση μεταδίδεται από μολυσμένους σπόρους και φυτικά υπολείμματα. Προσβολές νεαρών φυταρίων προκαλούν συνήθως μειωμένη ανάπτυξη και θάνατο, ενώ σε όψιμες προσβολές μειώνονται οι αποδόσεις και παράγονται παραμορφωμένοι σπόροι. Ευνοείται από θερμό και υγρό καιρό. Αντιμετωπίζεται με απολύμανση των σπόρων σε συνδυασμό με καταστροφή μολυσμένων υπολειμμάτων ή αμιψεισπορά.

Ρυγχοσπορίωση

Προσβολή από Ρυγχοσπορίωση

Η Ρυγχοσπορίωση είναι μια ασθένεια που προκαλείται από το μύκητα Rhynchosporium secalis (Oud.) Davis.

Δημιουργούνται αρχικά ωοειδείς ή φακοειδής κηλίδες πρασινοκυανού χρώματος στα ελάσματα και τους κολεούς των φύλλων, οι οποίες αργότερα παίρνουν ανοιχτό χρωματισμό στο κέντρο τους και σκούρο στην περιφέρεια. Η αρχική μόλυνση προέρχεται από μολυσμένα υπολείμματα, άλλα μολυσμένα φυτά ή μολυσμένους σπόρους και ακολουθούν δευτερογενείς μολύνσεις. Σε έντονες προσβολές καταστρέφεται σχεδόν ολοκληρωτικά το φύλλωμα και οι απώλειες μπορεί να φτάσουν το 30-35% της παραγωγής. Ευνοείται από ψυχρό καιρό. Αντιμετωπίζονται με παράχωμα ή κάψιμο μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων, αμιψεισπορά, απολύμανση σπόρου και ανθεκτικές ποικιλίες.

Ιώσεις

Από τις διάφορες ιολογικές ασθένειες του σιταριού στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί η μωσαΐκωση. Τα συμπτώματα της ασθένειας περιλαμβάνουν μωσαΐκωση διαφόρων αποχρώσεων και έντασης στα φύλλα, νανισμό και σπανιότερα ανάπτυξη τύπου ροζέττας. Μεταδίδεται από το έδαφος μέσω αγνώστου φορέα. Τα συμπτώματα είναι έντονα κατά την άνοιξη. Αντιμετωπίζονται με ανθεκτικές ποικιλίες.