Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Σόργο φυτό"

Από GAIApedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
(Νέα σελίδα με '__NOTOC__')
 
 
(40 ενδιάμεσες αναθεωρήσεις από 2 χρήστες δεν εμφανίζονται)
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
 +
{{{top_heading|==}}}Γενικά στοιχεία{{{top_heading|==}}}
 +
[[Image:Σόργος φυτό III.jpg|thumb|px100|Φυτό σόργου]]
 +
Σύμφωνα με τους Mann et al και Doggett ο πρόγονος των καλλιεργούμενων τύπων σόργου<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/> είναι το άγριο S. bicolor ssp. arundinaceum το οποίο εξημερώθηκε στην αφρικανική ήπειρο. Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία εντοπίζεται στη Β.Α. Αφρική και ιδιαίτερα στις περιοχές της Αιθιοπίας-Σουδάν, σε ένα μεγάλο εύρος οικολογικών συνθηκών. Κατά τον Doggett η Ν.Δ. Αιθιοπία είναι μία πιθανή περιοχή για την πρώτη εξημέρωση του σόργου, η οποία θα πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στο 5000 π.Χ. Από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Αφρική και στις Ινδίες μέσω της αραβικής χερσονήσου μέχρι το 2000 π.Χ. Η εξάπλωση στην Κίνα θα πρέπει να τοποθετείται στην ίδια περίοδο, δεδομένης της γειτονιάς με τις Ινδίες και της ανταλλαγής γεωργϊκών προϊόντων. Αντίθετα, η εξάπλωση του σόργου προς δυσμάς φαίνεται ότι καθυστέρησε. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια στην Αίγυπτο ξεκίνησε κατά τη ρωμαϊκή-βυζαντινή εποχή. Στην αμερικανική ήπειρο εισήχθη με το δουλεμπόριο από τη Δ. Αφρική, επειδή οι καρποί του χρησιμοποιούνταν ως τροφή από τους νέγρους.
 +
 +
Στον Ν. Κόσμο η συστηματική [[Καλλιέργεια σόργου |καλλιέργειά]] του άρχισε από το 1853-1857 και εξαπλώθηκε σημαντικά όταν οι τροπικές ποικιλίες μετά από βελτίωση προσαρμόσθηκαν στα εύκρατα κλίματα με τις μεγάλες φωτοπεριόδους.
 +
 +
Ο καρπός χρησιμοποιείται για [[Θρεπτική αξία σόργου |διατροφή]]<ref name="Θρεπτική αξία σόργου"/> του ανθρώπου (Ινδία, Κίνα, Αφρική), κτηνοτροφική και βιομηχανική χρήση. Ο καρπός του σόργου αποτελείται από υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες και τέφρα. Οι υδατάνθρακες αποτελούνται κυρίως από άμυλο (στο ενδοσπέρμιο), και δευτερευόντως από διαλυτά ζάχαρα (στο έμβρυο) και κυτταρίνες-ημικυτταρίνες (στα περιβλήματα). Η πρωτεΐνη δεν περιέχει γλουτένη και επομένως το αλεύρι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο για αρτοποίηση. Χρησιμοποιείται όμως σε ανάμειξη με αλεύρι σιταριού (σε αναλογία 25% προς 75%) οπότε παράγεται ψωμί ικανοποιητικό με χρώμα ανάλογο του ψωμιού από σίκαλη. Από ποιοτικής πλευράς, η πρωτεΐνη παρουσιάζει ανάλογα μειονεκτήματα με εκείνη του [[Αραβόσιτος φυτό |αραβόσιτου]]. Από τις βιταμίνες, σε ποσά ανάλογα προς τον καρπό του αραβοσίτου περιέχονται η ριβοφλαβίνη και η πυριδοξίνη, αλλά σε μεγαλύτερα ποσά το παντοθενικό, νικοτινικό οξύ και η βιοτίνη. Σε γονότυπους με κίτρινο ενδοσπέρμιο υπάρχει και η προβιταμίνη Α.
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Βοτανικά χαρακτηριστικά{{{top_heading|==}}}
 +
[[Image:Φύλλα σόργου.jpg|thumb|px100|Τα φύλλα μοιάζουν με του αραβοσίτου αλλά φέρουν οδοντώσεις στις παρυφές του ελάσματος και είναι μικρότερα κατά 50-60%.]]
 +
 +
Το [[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου#Ριζικό σύστημα |ριζικό σύστημα]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/> του σόργου αποτελείται από μία δευτερογενή εμβρυακή ρίζα με κατακόρυφη διέυθυνση και πολλές πλευρικές κατά μήκος αυτής. Υπάρχουν επίσης μόνιμες και εναέριες ρίζες. Το βάθος του ενεργού ριζοστρώματος σε πλήρως ανεπτυγμένα φυτά σόργου βρίσκεται μεταξύ 0.9-1.2m, ενώ υπάρχουν δυνατότητες να φθάσουν ρίζες μέχρι 1.8-2.7m. Γενικά, είναι καλά ανεπτυγμένο, παρόμοιο με του [[Αραβόσιτος φυτό |αραβόσιτου]] αλλά λεπτότερο και περισσότερο ινώδες. Ο [[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου#Βλαστός |βλαστός]] του είναι κατακόρυφος με ύψος από 50cm-5m, ανάλογα με την ποικιλία. Το ύψος του εξαρτάται κια από το μήκος των μεσογονατίων, το οποίο καθορίζεται από τέσσερις ανεξάρτητους γόνους που δρουν προσθετικά. Τα [[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου#Φύλλα |φύλλα]] του [[Σιτηρά |σιτηρού]] αυτού ποικίλλουν σε αριθμό από 7-27, αλλά συνήθως είναι 7-18. Οι πρώιμες ποικιλίες έχουν λιγότερα φύλλα (και μικρότερες αποδόσεις) από τις οψιμότερες. Κάθε φύλλο προσθέτει 3-4 ημέρες στην περίοδο της ανάπτυξης. Τα φύλλα μοιάζουν με του αραβοσίτου αλλά φέρουν οδοντώσεις στις παρυφές του ελάσματος και είναι μικρότερα κατά 50-60%. Στις νάνες ποικιλίες οι κολεοί αλληλοεπικαλύπτονται και δεν ξεχωρίζει το καλάμι. Όσο αφορά στα [[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου#Αναπαραγωγικά όργανα |αναπαραγωγικά του όργανα]] η ταξιανθία είναι φόβη συμπαγής ή αραιή, ποικίλου μεγέθους. Ο κεντρικός άξονας φέρει πλάγιους βραχίονες όπου υπάρχουν σταχύδια κατά ζεύγη, ένα άμισχο (γόνιμο) και ένα έμμισχο (άγονο). Το γόνιμο σταχύδιο περιέχει 2 άνθη, ένα γόνιμο (το ανώτερο) και ένα στείρο (το κατώτερο). Τέλος ο [[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου#Καρπός |καρπός]] έχει μήκος από 8-35mm. Το βάρος 1000 καρπών είναι 20-40g, ανάλογα με την ποικιλία. Μία ταξιανθία μπορεί να φέρει μέχρι 3000-4000 καρπούς. Ο καρπός περιβάλλεται από δύο λέπυρα που αποχωρίζονται στην κορυφή και αποκαλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα του.
 +
 +
Το γόνιμο άνθος αποτελείται από τρεις στήμονες, μία ωοθήκη με δύο στύλους που καταλήγουν σε πτεροειδή στίγματα και δύο γλωχίνες στη βάση της ωοθήκης. Το σταχύδιο περικλείεται από δύο δερματοειδή λέπυρα.
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Κλιματικές συνθήκες{{{top_heading|==}}}
 +
 +
Παρά την αρχική του προέλευση από τους τροπικούς, το σόργο μπορεί να [[Καλλιέργεια σόργου |καλλιεργείται]] σήμερα και στις εύκρατες ζώνες με τις κατάλληλες ποικιλίες και υβρίδια. Η καλλιέργειά του στους τροπικούς μπορεί να γίνεται όλο τον χρόνο, αλλά καθορίζεται κυρίως από τις βροχοπτώσεις, ενώ στις εύκρατες ζώνες καθορίζεται από τη [[Κλιματικές συνθήκες σόργου |θερμοκρασία]] και περιορίζεται κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι.
 +
[[Image:Σόργο κλιματικές συνθήκες.jpg|thumb|px100|Το σόργο θεωρείται ως ένα από τα ανθεκτικότερα και παραγωγικότερα φυτά ακόμη και σε ημίξηρες περιοχές.]]
 +
 +
Γενικά, το σόργο είναι φυτό θερμόφιλο, με ελάχιστη θερμοκρασία ανάπτυξης 15<sup>o</sup>C και άριστη 27-32<sup>o</sup>C, ενώ φωτοσυνθέτει έντονα ακόμη και σε θερμοκρασία 35<sup>o</sup>C. Παρ' όλα αυτά, θερμοκρασίες υψηλότερες από 38<sup>o</sup>C κατά την άνθηση μειώνουν δραστικά την παραγωγή λόγω ατελούς επικονίασης.
 +
Απαιτεί κατά μέσο όρο διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 130-160 ημ., αν και υπάρχουν γονότυποι με βιολογικό κύκλο ακόμη και 80 ημ.
 +
 +
Το σόργο θεωρείται ως ένα από τα ανθεκτικότερα και παραγωγικότερα φυτά ακόμη και σε ημίξηρες περιοχές με ελάχιστο ετήσιο ύψος βροχής 350-400mm. Η καλλιέργειά του είναι ιδιαίτερα σημαντική σε περιοχές όπου η υψηλή θερμοκρασία και η ξηρασία είναι απαγορευτικές για την καλλιέργεια του [[Αραβόσιτος φυτό |αραβοσίτου]]. Λόγω της αντοχής του στην ξηρασία ο Αrnon (1972) το αποκαλεί «καμήλα του φυτικού βασιλείου».
 +
 +
Ελάχιστη προϋπόθεση για να αποδώσει το σόργο επαρκώς υπό ξηρικές συνθήκες είναι η επάρκεια υγρασίας μέχρι ένα βάθος περίπου 100cm κατά τη σπορά. Εάν η υγρασία είναι επαρκής μέχρι τα 150cm υπάρχουν δυνατότητες για αξιόλογη παραγωγή, ενώ αν ξεπερνά τα 150cm πρέπει να αναμένονται υψηλές αποδόσεις.
 +
 +
Εκτός από την αντοχή του στην ξηρασία, το σόργο αντέχει και στην περίσσεια νερού περισσότερο από τον αραβόσιτο, αλλά υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των γονοτύπων.
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Εδαφικές συνθήκες{{{top_heading|==}}}
 +
 +
Το σόργο είναι ένα [[Σιτηρά |σιτηρό]] που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αποδίδει εξίσου καλά σε αργιλλώδη, πηλώδη, αμμώδη, οργανικά, κ.ά. [[Εδαφικές συνθήκες σόργου |εδάφη]]. Ευδοκιμεί σε μεγάλο εύρος pH (5.5-8.5). Το σόργο συμπεριλαμβάνεται στα σχετικώς ανθεκτικά στην αλατότητα φυτά. Η αντοχή του φαίνεται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα II.5.
 +
[[Image:Εδαφικές συνθήκες σόργου.jpg|thumb|px100|Το σόργο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αποδίδει εξίσου καλά σε αργιλλώδη, πηλώδη, αμμώδη, οργανικά και άλλα εδάφη.]]
 +
 +
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
 +
|+<font size="+1">Πίνακας II.5</font>
 +
|-
 +
! scope="col" colspan="2" |<font size="+1">Μείωση των τελικών αποδόσεων του σόργου (σε ποσοστά %) από την επίδραση των αλάτων</font>
 +
|-
 +
! scope="col" colspan="1" |<font size="+1">Αγωγιμότητα εδάφους mmho/cm στους 25<sup>o</sup>C</font>
 +
! scope="col" colspan="1" |<font size="+1">Μείωση αποδόσεων</font>
 +
|-
 +
|0-5.6
 +
|0-10%
 +
|-
 +
|6.6-9.0
 +
|10-25%
 +
|-
 +
|9.0-12.0
 +
|25-50%
 +
|-
 +
|12.0-15.5
 +
|>50%
 +
|-
 +
|}
 +
 +
Λόγω των απαιτήσεών του σε θερμοκρασία και φωτοπερίοδο η [[Καλλιέργεια σόργου |καλλιέργεια του σόργου]] δεν επεκτείνεται  σε γεωγραφικά πλάτη μεγαλύτερα των 40<sup>o</sup>
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Ανάπτυξη του φυτού του σόργου{{{top_heading|==}}}
 +
[[Image:Ανάπτυξη του φυτού του σόργου.jpg|thumb|px100|Η ελάχιστη θερμοκρασία για τη βλάστηση του σπόρου είναι 7.5-14<sup>o</sup>C, η άριστη 32-35<sup>o</sup>C και η μέγιστη 40<sup>o</sup>C.]]
 +
 +
Η [[Ανάπτυξη του φυτού του σόργου |ανάπτυξη του φυτού]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/> του σόργου χωρίζεται σε δύο φάσεις:
 +
#Τη βλαστητική φάση και
 +
#Την αναπαραγωγική φάση.
 +
 +
Η ελάχιστη θερμοκρασία για τη [[Ανάπτυξη του φυτού του σόργου#Βλαστητική φάση |βλάστηση του σπόρου]] είναι 7.5-14<sup>o</sup>C, η άριστη 32-35<sup>o</sup>C και η μέγιστη 40<sup>o</sup>C. Για τη βλάστηση απαιτείται υγρασία του εδάφους τουλάχιστον 20%. Μετά το φΰτρωμα αναπτύσσεται μία μόνο δευτερογενής εμβρυακή ρίζα. Ακολουθεί έντονη ανάπτυξη και σε πέντε εβδομάδες από τη σπορά έχει φθάσει σε βάθος 100cm και πλευρικά σε ακτίνα 50cm. Κατά την εμφάνιση της ταξιανθίας οι ρίζες έχουν φθάσει σε βάθος 125cm και πλευρικά σε ακτίνα 100cm.
 +
 +
Όσο αφορά στην [[Ανάπτυξη του φυτού του σόργου#Αναπαραγωγική φάση |αναπαραγωγική φάση]] η άνθηση ξεκινά 2-6 ημέρες μετά την εμφάνιση των ταξιανθιών ενώ πιθανόν να έχει ξεκινήσει και όταν η ταξιανθία δεν έχει βγεί τελείως από τον κολεό. Ξεκινά από το επάνω μέρος της φόβης και προχωρεί προς τα κάτω. Η διάρκεια είναι συνολικά 5-10 ημ., αλλά εξαρτάται από τη θερμοκρασία του αέρα. Σε ψυχρές συνθήκες διαρκεί ακόμη και 15 ημ. Τα σταχύδια ανοίγουν κατά τη νύχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες.
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Ποικιλίες{{{top_heading|==}}}
 +
[[Image:Σκούπα από σόργο.jpg|thumb|px100|Σκούπα από σόργο]]
 +
 +
Υπάρχουν [[Ποικιλίες σόργου |πολλών ειδών]] φυτά σόργου. Το [[Ποικιλίες καρποδοτικού σόργου |σποροπαραγωγικό ή καρποδοτικό σόργο (grain sorghum )]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/>, το οποίο καλλιεργείται για παραγωγή σπόρου και είναι ένα εντατικά καλλιεργούμενο είδος σε πολλές χώρες της Αφρικής, ορισμένες περιοχές της Ινδίας και τις Η.Π.Α. Το [[Σόργο η σκούπα |σόργο η σκούπα]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/>, το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκούπας από τις μακριές διακλαδώσεις της ταξιανθίας του. Το [[Σόργο του Σουδάν |σόργο του Σουδάν (Sudangrass)]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/>, το οποίο καλλιεργείται για ζωοτροφή, και το [[Ποικιλίες γλυκού σόργου |γλυκό ή σακχαρούχο σόργο (sweet sorghum)]]<ref name="Ποικιλίες γλυκού σόργου"/>, το οποίο καλλιεργείται για τα γλυκά στελέχη του, κυρίως για την παραγωγή σιροπιού αλλά και για ζωοτροφή. Είναι προφανές ότι το σόργο έιναι μία "πολυλειτουργική" καλλιέργεια.
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Εχθροί{{{top_heading|==}}}
 +
[[Image:Εχθρός σόργου.jpg|thumb|px100|Τα μηρμύγκια είναι ένας απ' τους εχθρούς του σόργου]]
 +
 +
Κατά τη διάρκεια της [[Καλλιέργεια σόργου |καλλιέργειας]] του σόργου το φυτό μπορεί να προσβληθεί από διάφορους [[Εχθροί του σόργου |εχθρούς]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/>. Αυτοί διακρίνονται στους εχθρούς που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι τα [[Εχθρός σόργου-Διάφορα έντομα εδάφους |διάφορα έντομα του δάσους]], στους εχθρούς που προσβάλλουν το στέλεχος και τις ρίζες, όπως είναι η [[Εχθρός σόργου-Σεσάμια (Sesamia cretica, S. calamistis) |σεσάμια]], στους εχθρούς που προσβάλλουν τα φύλλα, όπως είναι το [[Εχθρός σόργου-Πράσινο σκουλήκι (Heliothis zeae, H. obsoleta) |πράσινο σκουλήκι]] και η [[Εχθρός σόργου-Μύϊγα του σόργου (Atherigona spp.) |μύϊγα του σόργου]] και τέλος στους εχθρούς που προσβάλλουν τις καρποταξίες όπως έιναι τα [[Εχθρός σόργου-Τα πουλιά |πουλιά]].
 +
 +
{{{top_heading|==}}}Ασθένειες{{{top_heading|==}}}
 +
 +
Οι [[Ασθένειες σόργου |ασθένειες]]<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"/> που προσβάλλουν το σόργο διακρίνονται σ'αυτές που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι οι [[Ασθένεια σόργου-Τήξεις φυταρίων |τήξεις των φυταρίων]], σ'αυτές που προσβάλουν το στέλεχος και τη ρίζα, όπως η [[Ασθένεια σόργου-Σηψιρριζία (Pythium arrhenomanes) |σηψιρριζία]] και οι [[Ασθένεια σόργου-Σήψεις στελέχους (μύκητες Colletotrichum spp., Macrophomina phaseoli, Giberella fujikuroi) |σήψεις του στελέχους]], στις [[Ασθένεια σόργου-Ασθένειες φύλλων |ασθένειες των φύλλων]] και στις [[Ασθένεια σόργου-Ασθένειες καρποταξιών |ασθένειες των καρποταξιών]].
 +
 +
==Πληροφοριακά στοιχεία==
 +
 +
{{Πληροφοριακά στοιχεία φυτού}}
 +
 +
==Ευδοκιμεί στις περιοχές==
 +
 +
{{Γεωγραφικά πληροφοριακά στοιχεία}}
 +
 +
==Σχετικές σελίδες==
 +
*[[Καλλιέργεια σόργου]]
 +
*[[Αραβόσιτος φυτό]]
 +
*[[Σιτηρά]]
 +
*[[Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου]]
 +
*[[Κλιματικές συνθήκες σόργου]]
 +
*[[Εδαφικές συνθήκες σόργου]]
 +
*[[Ανάπτυξη του φυτού του σόργου]]
 +
*[[Εχθροί του σόργου]]
 +
*[[Ασθένειες σόργου]]
 +
*[[Ποικιλίες σόργου]]
 +
*[[Θρεπτική αξία σόργου]]
 +
 +
==Βιβλιογραφία==
 +
 +
<references>
 +
 +
<ref name="Σιτηρά θερμών κλιμάτων"> "Τα σιτηρά των θερμών κλιμάτων Αραβόσιτος-Σόργο-Ρύζι-Κεχρί", Ανδρέας Ι. Καραμάνος, Εκδόσεις Παπαζήση.</ref>
 +
 +
<ref name="Ποικιλίες γλυκού σόργου"> "sweethanol, Διάχυση ενός ευρωπαϊκού μοντέλου για την παραγωγή βιοαιθανόλης 1<sup>ης</sup> γενιάς σε αποκεντρωμένες μονάδες, Οδηγός για εκπαιδευτές"</ref>
 +
 +
<ref name="Θρεπτική αξία σόργου"> [{{#show: Ιστοσελίδα Wikipedia/Σόργο| ?has link}} Σόργο]
 +
 +
</references>
 +
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Βοιωτίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Λασιθίου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ηρακλείου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ρεθύμνης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Χανίων| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Λακωνίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Μεσσηνίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αρκαδίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αργολίδας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αχαΐας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ηλείας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αιτωλοακαρνανίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αττικής| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ευβοίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ευρυτανίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Φθιώτιδος| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Φωκίδος| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κορινθίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ζακύνθου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κέρκυρας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κεφαλληνίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Λευκάδος| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Άρτης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Θεσπρωτίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ιωαννίνων| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Πρεβέζης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Καρδίτσης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Τρικάλων| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Μαγνησίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Λαρίσης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Γρεβενών| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Δράμας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ημαθίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Θεσσαλονίκης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Καβάλας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Καστοριάς| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κιλκίς| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κοζάνης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Πέλλης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Πιερίας| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Σερρών| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Φλωρίνης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Χαλκιδικής| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Αγίου Όρους| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Έβρου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ξάνθης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Ροδόπης| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Δωδεκανήσου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Κυκλάδων| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Λέσβου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Σάμου| ]]
 +
[[ευδοκιμεί στην περιοχή::Νομός Χίου| ]]
 +
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Βοιωτίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Λασιθίου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ηρακλείου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ρεθύμνης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Χανίων| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Λακωνίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Μεσσηνίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αρκαδίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αργολίδας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αχαΐας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ηλείας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αιτωλοακαρνανίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αττικής| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ευβοίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ευρυτανίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Φθιώτιδος| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Φωκίδος| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κορινθίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ζακύνθου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κέρκυρας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κεφαλληνίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Λευκάδος| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Άρτης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Θεσπρωτίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ιωαννίνων| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Πρεβέζης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Καρδίτσης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Τρικάλων| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Μαγνησίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Γρεβενών| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Λαρίσης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Δράμας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ημαθίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Θεσσαλονίκης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Καβάλας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Καστοριάς| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κιλκίς| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κοζάνης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Πέλλης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Πιερίας| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Σερρών| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Φλωρίνης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Χαλκιδικής| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Αγίου Όρους| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Έβρου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ξάνθης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Ροδόπης| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Δωδεκανήσου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Κυκλάδων| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Λέσβου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Σάμου| ]]
 +
[[σχετίζεται γεωγραφικά με::Νομός Χίου| ]]
 +
 +
[[Category:Φυτό_Μ]]
 +
[[Category:Ανοιξιάτικο σιτηρό]]
 +
[[Category:Ενεργειακό φυτό]]
 +
[[παράγει::Σόργο προϊόν| ]]
 +
[[πόσο αφορά σε γεωργό::30| ]]
 +
[[πόσο αφορά σε γεωπόνο::30| ]]
 +
[[κατάσταση δημοσίευσης::10| ]]
 
__NOTOC__
 
__NOTOC__

Τελευταία αναθεώρηση της 08:35, 13 Σεπτεμβρίου 2013

Γενικά στοιχεία

Φυτό σόργου

Σύμφωνα με τους Mann et al και Doggett ο πρόγονος των καλλιεργούμενων τύπων σόργου[1] είναι το άγριο S. bicolor ssp. arundinaceum το οποίο εξημερώθηκε στην αφρικανική ήπειρο. Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία εντοπίζεται στη Β.Α. Αφρική και ιδιαίτερα στις περιοχές της Αιθιοπίας-Σουδάν, σε ένα μεγάλο εύρος οικολογικών συνθηκών. Κατά τον Doggett η Ν.Δ. Αιθιοπία είναι μία πιθανή περιοχή για την πρώτη εξημέρωση του σόργου, η οποία θα πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στο 5000 π.Χ. Από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Αφρική και στις Ινδίες μέσω της αραβικής χερσονήσου μέχρι το 2000 π.Χ. Η εξάπλωση στην Κίνα θα πρέπει να τοποθετείται στην ίδια περίοδο, δεδομένης της γειτονιάς με τις Ινδίες και της ανταλλαγής γεωργϊκών προϊόντων. Αντίθετα, η εξάπλωση του σόργου προς δυσμάς φαίνεται ότι καθυστέρησε. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια στην Αίγυπτο ξεκίνησε κατά τη ρωμαϊκή-βυζαντινή εποχή. Στην αμερικανική ήπειρο εισήχθη με το δουλεμπόριο από τη Δ. Αφρική, επειδή οι καρποί του χρησιμοποιούνταν ως τροφή από τους νέγρους.

Στον Ν. Κόσμο η συστηματική καλλιέργειά του άρχισε από το 1853-1857 και εξαπλώθηκε σημαντικά όταν οι τροπικές ποικιλίες μετά από βελτίωση προσαρμόσθηκαν στα εύκρατα κλίματα με τις μεγάλες φωτοπεριόδους.

Ο καρπός χρησιμοποιείται για διατροφή[2] του ανθρώπου (Ινδία, Κίνα, Αφρική), κτηνοτροφική και βιομηχανική χρήση. Ο καρπός του σόργου αποτελείται από υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες και τέφρα. Οι υδατάνθρακες αποτελούνται κυρίως από άμυλο (στο ενδοσπέρμιο), και δευτερευόντως από διαλυτά ζάχαρα (στο έμβρυο) και κυτταρίνες-ημικυτταρίνες (στα περιβλήματα). Η πρωτεΐνη δεν περιέχει γλουτένη και επομένως το αλεύρι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο για αρτοποίηση. Χρησιμοποιείται όμως σε ανάμειξη με αλεύρι σιταριού (σε αναλογία 25% προς 75%) οπότε παράγεται ψωμί ικανοποιητικό με χρώμα ανάλογο του ψωμιού από σίκαλη. Από ποιοτικής πλευράς, η πρωτεΐνη παρουσιάζει ανάλογα μειονεκτήματα με εκείνη του αραβόσιτου. Από τις βιταμίνες, σε ποσά ανάλογα προς τον καρπό του αραβοσίτου περιέχονται η ριβοφλαβίνη και η πυριδοξίνη, αλλά σε μεγαλύτερα ποσά το παντοθενικό, νικοτινικό οξύ και η βιοτίνη. Σε γονότυπους με κίτρινο ενδοσπέρμιο υπάρχει και η προβιταμίνη Α.

Βοτανικά χαρακτηριστικά

Τα φύλλα μοιάζουν με του αραβοσίτου αλλά φέρουν οδοντώσεις στις παρυφές του ελάσματος και είναι μικρότερα κατά 50-60%.

Το ριζικό σύστημα[1] του σόργου αποτελείται από μία δευτερογενή εμβρυακή ρίζα με κατακόρυφη διέυθυνση και πολλές πλευρικές κατά μήκος αυτής. Υπάρχουν επίσης μόνιμες και εναέριες ρίζες. Το βάθος του ενεργού ριζοστρώματος σε πλήρως ανεπτυγμένα φυτά σόργου βρίσκεται μεταξύ 0.9-1.2m, ενώ υπάρχουν δυνατότητες να φθάσουν ρίζες μέχρι 1.8-2.7m. Γενικά, είναι καλά ανεπτυγμένο, παρόμοιο με του αραβόσιτου αλλά λεπτότερο και περισσότερο ινώδες. Ο βλαστός του είναι κατακόρυφος με ύψος από 50cm-5m, ανάλογα με την ποικιλία. Το ύψος του εξαρτάται κια από το μήκος των μεσογονατίων, το οποίο καθορίζεται από τέσσερις ανεξάρτητους γόνους που δρουν προσθετικά. Τα φύλλα του σιτηρού αυτού ποικίλλουν σε αριθμό από 7-27, αλλά συνήθως είναι 7-18. Οι πρώιμες ποικιλίες έχουν λιγότερα φύλλα (και μικρότερες αποδόσεις) από τις οψιμότερες. Κάθε φύλλο προσθέτει 3-4 ημέρες στην περίοδο της ανάπτυξης. Τα φύλλα μοιάζουν με του αραβοσίτου αλλά φέρουν οδοντώσεις στις παρυφές του ελάσματος και είναι μικρότερα κατά 50-60%. Στις νάνες ποικιλίες οι κολεοί αλληλοεπικαλύπτονται και δεν ξεχωρίζει το καλάμι. Όσο αφορά στα αναπαραγωγικά του όργανα η ταξιανθία είναι φόβη συμπαγής ή αραιή, ποικίλου μεγέθους. Ο κεντρικός άξονας φέρει πλάγιους βραχίονες όπου υπάρχουν σταχύδια κατά ζεύγη, ένα άμισχο (γόνιμο) και ένα έμμισχο (άγονο). Το γόνιμο σταχύδιο περιέχει 2 άνθη, ένα γόνιμο (το ανώτερο) και ένα στείρο (το κατώτερο). Τέλος ο καρπός έχει μήκος από 8-35mm. Το βάρος 1000 καρπών είναι 20-40g, ανάλογα με την ποικιλία. Μία ταξιανθία μπορεί να φέρει μέχρι 3000-4000 καρπούς. Ο καρπός περιβάλλεται από δύο λέπυρα που αποχωρίζονται στην κορυφή και αποκαλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα του.

Το γόνιμο άνθος αποτελείται από τρεις στήμονες, μία ωοθήκη με δύο στύλους που καταλήγουν σε πτεροειδή στίγματα και δύο γλωχίνες στη βάση της ωοθήκης. Το σταχύδιο περικλείεται από δύο δερματοειδή λέπυρα.

Κλιματικές συνθήκες

Παρά την αρχική του προέλευση από τους τροπικούς, το σόργο μπορεί να καλλιεργείται σήμερα και στις εύκρατες ζώνες με τις κατάλληλες ποικιλίες και υβρίδια. Η καλλιέργειά του στους τροπικούς μπορεί να γίνεται όλο τον χρόνο, αλλά καθορίζεται κυρίως από τις βροχοπτώσεις, ενώ στις εύκρατες ζώνες καθορίζεται από τη θερμοκρασία και περιορίζεται κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι.

Το σόργο θεωρείται ως ένα από τα ανθεκτικότερα και παραγωγικότερα φυτά ακόμη και σε ημίξηρες περιοχές.

Γενικά, το σόργο είναι φυτό θερμόφιλο, με ελάχιστη θερμοκρασία ανάπτυξης 15oC και άριστη 27-32oC, ενώ φωτοσυνθέτει έντονα ακόμη και σε θερμοκρασία 35oC. Παρ' όλα αυτά, θερμοκρασίες υψηλότερες από 38oC κατά την άνθηση μειώνουν δραστικά την παραγωγή λόγω ατελούς επικονίασης. Απαιτεί κατά μέσο όρο διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 130-160 ημ., αν και υπάρχουν γονότυποι με βιολογικό κύκλο ακόμη και 80 ημ.

Το σόργο θεωρείται ως ένα από τα ανθεκτικότερα και παραγωγικότερα φυτά ακόμη και σε ημίξηρες περιοχές με ελάχιστο ετήσιο ύψος βροχής 350-400mm. Η καλλιέργειά του είναι ιδιαίτερα σημαντική σε περιοχές όπου η υψηλή θερμοκρασία και η ξηρασία είναι απαγορευτικές για την καλλιέργεια του αραβοσίτου. Λόγω της αντοχής του στην ξηρασία ο Αrnon (1972) το αποκαλεί «καμήλα του φυτικού βασιλείου».

Ελάχιστη προϋπόθεση για να αποδώσει το σόργο επαρκώς υπό ξηρικές συνθήκες είναι η επάρκεια υγρασίας μέχρι ένα βάθος περίπου 100cm κατά τη σπορά. Εάν η υγρασία είναι επαρκής μέχρι τα 150cm υπάρχουν δυνατότητες για αξιόλογη παραγωγή, ενώ αν ξεπερνά τα 150cm πρέπει να αναμένονται υψηλές αποδόσεις.

Εκτός από την αντοχή του στην ξηρασία, το σόργο αντέχει και στην περίσσεια νερού περισσότερο από τον αραβόσιτο, αλλά υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των γονοτύπων.

Εδαφικές συνθήκες

Το σόργο είναι ένα σιτηρό που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αποδίδει εξίσου καλά σε αργιλλώδη, πηλώδη, αμμώδη, οργανικά, κ.ά. εδάφη. Ευδοκιμεί σε μεγάλο εύρος pH (5.5-8.5). Το σόργο συμπεριλαμβάνεται στα σχετικώς ανθεκτικά στην αλατότητα φυτά. Η αντοχή του φαίνεται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα II.5.

Το σόργο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αποδίδει εξίσου καλά σε αργιλλώδη, πηλώδη, αμμώδη, οργανικά και άλλα εδάφη.
Πίνακας II.5
Μείωση των τελικών αποδόσεων του σόργου (σε ποσοστά %) από την επίδραση των αλάτων
Αγωγιμότητα εδάφους mmho/cm στους 25oC Μείωση αποδόσεων
0-5.6 0-10%
6.6-9.0 10-25%
9.0-12.0 25-50%
12.0-15.5 >50%

Λόγω των απαιτήσεών του σε θερμοκρασία και φωτοπερίοδο η καλλιέργεια του σόργου δεν επεκτείνεται σε γεωγραφικά πλάτη μεγαλύτερα των 40o

Ανάπτυξη του φυτού του σόργου

Η ελάχιστη θερμοκρασία για τη βλάστηση του σπόρου είναι 7.5-14oC, η άριστη 32-35oC και η μέγιστη 40oC.

Η ανάπτυξη του φυτού[1] του σόργου χωρίζεται σε δύο φάσεις:

  1. Τη βλαστητική φάση και
  2. Την αναπαραγωγική φάση.

Η ελάχιστη θερμοκρασία για τη βλάστηση του σπόρου είναι 7.5-14oC, η άριστη 32-35oC και η μέγιστη 40oC. Για τη βλάστηση απαιτείται υγρασία του εδάφους τουλάχιστον 20%. Μετά το φΰτρωμα αναπτύσσεται μία μόνο δευτερογενής εμβρυακή ρίζα. Ακολουθεί έντονη ανάπτυξη και σε πέντε εβδομάδες από τη σπορά έχει φθάσει σε βάθος 100cm και πλευρικά σε ακτίνα 50cm. Κατά την εμφάνιση της ταξιανθίας οι ρίζες έχουν φθάσει σε βάθος 125cm και πλευρικά σε ακτίνα 100cm.

Όσο αφορά στην αναπαραγωγική φάση η άνθηση ξεκινά 2-6 ημέρες μετά την εμφάνιση των ταξιανθιών ενώ πιθανόν να έχει ξεκινήσει και όταν η ταξιανθία δεν έχει βγεί τελείως από τον κολεό. Ξεκινά από το επάνω μέρος της φόβης και προχωρεί προς τα κάτω. Η διάρκεια είναι συνολικά 5-10 ημ., αλλά εξαρτάται από τη θερμοκρασία του αέρα. Σε ψυχρές συνθήκες διαρκεί ακόμη και 15 ημ. Τα σταχύδια ανοίγουν κατά τη νύχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες.

Ποικιλίες

Σκούπα από σόργο

Υπάρχουν πολλών ειδών φυτά σόργου. Το σποροπαραγωγικό ή καρποδοτικό σόργο (grain sorghum )[1], το οποίο καλλιεργείται για παραγωγή σπόρου και είναι ένα εντατικά καλλιεργούμενο είδος σε πολλές χώρες της Αφρικής, ορισμένες περιοχές της Ινδίας και τις Η.Π.Α. Το σόργο η σκούπα[1], το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκούπας από τις μακριές διακλαδώσεις της ταξιανθίας του. Το σόργο του Σουδάν (Sudangrass)[1], το οποίο καλλιεργείται για ζωοτροφή, και το γλυκό ή σακχαρούχο σόργο (sweet sorghum)[3], το οποίο καλλιεργείται για τα γλυκά στελέχη του, κυρίως για την παραγωγή σιροπιού αλλά και για ζωοτροφή. Είναι προφανές ότι το σόργο έιναι μία "πολυλειτουργική" καλλιέργεια.

Εχθροί

Τα μηρμύγκια είναι ένας απ' τους εχθρούς του σόργου

Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας του σόργου το φυτό μπορεί να προσβληθεί από διάφορους εχθρούς[1]. Αυτοί διακρίνονται στους εχθρούς που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι τα διάφορα έντομα του δάσους, στους εχθρούς που προσβάλλουν το στέλεχος και τις ρίζες, όπως είναι η σεσάμια, στους εχθρούς που προσβάλλουν τα φύλλα, όπως είναι το πράσινο σκουλήκι και η μύϊγα του σόργου και τέλος στους εχθρούς που προσβάλλουν τις καρποταξίες όπως έιναι τα πουλιά.

Ασθένειες

Οι ασθένειες[1] που προσβάλλουν το σόργο διακρίνονται σ'αυτές που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι οι τήξεις των φυταρίων, σ'αυτές που προσβάλουν το στέλεχος και τη ρίζα, όπως η σηψιρριζία και οι σήψεις του στελέχους, στις ασθένειες των φύλλων και στις ασθένειες των καρποταξιών.

Πληροφοριακά στοιχεία

Ποικιλίες Σόργο φυτό
Ομάδα Brandes
Ομάδα Dale
Ομάδα Della
Ομάδα Durra
Ομάδα Feterita
Ομάδα Georgia Blue Ribbon
Ομάδα Hegari
Ομάδα Honey
Ομάδα Kafir
Ομάδα Kaoliang
... περισσότερα αποτελέσματα
Ασθένειες Σόργο φυτό
Ασθένεια σόργου-Ασθένειες καρποταξιών
Ασθένεια σόργου-Ασθένειες φύλλων
Ασθένεια σόργου-Σήψεις στελέχους (μύκητες Colletotrichum spp., Macrophomina phaseoli, Giberella fujikuroi)
Ασθένεια σόργου-Σηψιρριζία (Pythium arrhenomanes)
Ασθένεια σόργου-Τήξεις φυταρίων
Ασθένειες σόργου
Εχθροί Σόργο φυτό
Εχθροί του σόργου
Εχθρός σόργου-Διάφορα έντομα εδάφους
Εχθρός σόργου-Μύϊγα του σόργου (Atherigona spp.)
Εχθρός σόργου-Πράσινο σκουλήκι (Heliothis zeae, H. obsoleta)
Εχθρός σόργου-Σεσάμια (Sesamia cretica, S. calamistis)
Εχθρός σόργου-Τα πουλιά
Προϊόν
Σόργο προϊόν

Ευδοκιμεί στις περιοχές

Περιοχή
Νομός Βοιωτίας
Νομός Λασιθίου
Νομός Ηρακλείου
Νομός Ρεθύμνης
Νομός Χανίων
Νομός Λακωνίας
Νομός Μεσσηνίας
Νομός Αρκαδίας
Νομός Αργολίδας
Νομός Αχαΐας
Νομός Ηλείας
Νομός Αιτωλοακαρνανίας
Νομός Αττικής
Νομός Ευβοίας
Νομός Ευρυτανίας
Νομός Φθιώτιδος
Νομός Φωκίδος
Νομός Κορινθίας
Νομός Ζακύνθου
Νομός Κέρκυρας
Νομός Κεφαλληνίας
Νομός Λευκάδος
Νομός Άρτης
Νομός Θεσπρωτίας
Νομός Ιωαννίνων
Νομός Πρεβέζης
Νομός Καρδίτσης
Νομός Τρικάλων
Νομός Μαγνησίας
Νομός Γρεβενών
Νομός Λαρίσης
Νομός Δράμας
Νομός Ημαθίας
Νομός Θεσσαλονίκης
Νομός Καβάλας
Νομός Καστοριάς
Νομός Κιλκίς
Νομός Κοζάνης
Νομός Πέλλης
Νομός Πιερίας
Νομός Σερρών
Νομός Φλωρίνης
Νομός Χαλκιδικής
Νομός Αγίου Όρους
Νομός Έβρου
Νομός Ξάνθης
Νομός Ροδόπης
Νομός Δωδεκανήσου
Νομός Κυκλάδων
Νομός Λέσβου
Νομός Σάμου
Νομός Χίου

Σχετικές σελίδες

Βιβλιογραφία

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 "Τα σιτηρά των θερμών κλιμάτων Αραβόσιτος-Σόργο-Ρύζι-Κεχρί", Ανδρέας Ι. Καραμάνος, Εκδόσεις Παπαζήση.
  2. ↑ Σόργο
  3. ↑ "sweethanol, Διάχυση ενός ευρωπαϊκού μοντέλου για την παραγωγή βιοαιθανόλης 1ης γενιάς σε αποκεντρωμένες μονάδες, Οδηγός για εκπαιδευτές"
Ανακτήθηκε από «http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php?title=Σόργο_φυτό&oldid=22625»