Σόργο φυτό
Γενικά στοιχεία
Σύμφωνα με τους Mann et al και Doggett ο πρόγονος των καλλιεργούμενων τύπων σόργου[1] είναι το άγριο S. bicolor ssp. arundinaceum το οποίο εξημερώθηκε στην αφρικανική ήπειρο. Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία εντοπίζεται στη Β.Α. Αφρική και ιδιαίτερα στις περιοχές της Αιθιοπίας-Σουδάν, σε ένα μεγάλο εύρος οικολογικών συνθηκών. Κατά τον Doggett η Ν.Δ. Αιθιοπία είναι μία πιθανή περιοχή για την πρώτη εξημέρωση του σόργου, η οποία θα πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στο 5000 π.Χ. Από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Αφρική και στις Ινδίες μέσω της αραβικής χερσονήσου μέχρι το 2000 π.Χ. Η εξάπλωση στην Κίνα θα πρέπει να τοποθετείται στην ίδια περίοδο, δεδομένης της γειτονιάς με τις Ινδίες και της ανταλλαγής γεωργϊκών προϊόντων. Αντίθετα, η εξάπλωση του σόργου προς δυσμάς φαίνεται ότι καθυστέρησε. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια στην Αίγυπτο ξεκίνησε κατά τη ρωμαϊκή-βυζαντινή εποχή. Στην αμερικανική ήπειρο εισήχθη με το δουλεμπόριο από τη Δ. Αφρική, επειδή οι καρποί του χρησιμοποιούνταν ως τροφή από τους νέγρους.
Στον Ν. Κόσμο η συστηματική καλλιέργειά του άρχισε από το 1853-1857 και εξαπλώθηκε σημαντικά όταν οι τροπικές ποικιλίες μετά από βελτίωση προσαρμόσθηκαν στα εύκρατα κλίματα με τις μεγάλες φωτοπεριόδους.
Ο καρπός χρησιμοποιείται για διατροφή[2] του ανθρώπου (Ινδία, Κίνα, Αφρική), κτηνοτροφική και βιομηχανική χρήση. Ο καρπός του σόργου αποτελείται από υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες και τέφρα. Οι υδατάνθρακες αποτελούνται κυρίως από άμυλο (στο ενδοσπέρμιο), και δευτερευόντως από διαλυτά ζάχαρα (στο έμβρυο) και κυτταρίνες-ημικυτταρίνες (στα περιβλήματα). Η πρωτεΐνη δεν περιέχει γλουτένη και επομένως το αλεύρι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο για αρτοποίηση. Χρησιμοποιείται όμως σε ανάμειξη με αλεύρι σιταριού (σε αναλογία 25% προς 75%) οπότε παράγεται ψωμί ικανοποιητικό με χρώμα ανάλογο του ψωμιού από σίκαλη. Από ποιοτικής πλευράς, η πρωτεΐνη παρουσιάζει ανάλογα μειονεκτήματα με εκείνη του αραβόσιτου. Από τις βιταμίνες, σε ποσά ανάλογα προς τον καρπό του αραβοσίτου περιέχονται η ριβοφλαβίνη και η πυριδοξίνη, αλλά σε μεγαλύτερα ποσά το παντοθενικό, νικοτινικό οξύ και η βιοτίνη. Σε γονότυπους με κίτρινο ενδοσπέρμιο υπάρχει και η προβιταμίνη Α.
Βοτανικά χαρακτηριστικά
Το ριζικό σύστημα[1] του σόργου αποτελείται από μία δευτερογενή εμβρυακή ρίζα με κατακόρυφη διέυθυνση και πολλές πλευρικές κατά μήκος αυτής. Υπάρχουν επίσης μόνιμες και εναέριες ρίζες. Το βάθος του ενεργού ριζοστρώματος σε πλήρως ανεπτυγμένα φυτά σόργου βρίσκεται μεταξύ 0.9-1.2m, ενώ υπάρχουν δυνατότητες να φθάσουν ρίζες μέχρι 1.8-2.7m. Γενικά, είναι καλά ανεπτυγμένο, παρόμοιο με του αραβόσιτου αλλά λεπτότερο και περισσότερο ινώδες. Ο βλαστός του είναι κατακόρυφος με ύψος από 50cm-5m, ανάλογα με την ποικιλία. Το ύψος του εξαρτάται κια από το μήκος των μεσογονατίων, το οποίο καθορίζεται από τέσσερις ανεξάρτητους γόνους που δρουν προσθετικά. Τα φύλλα του σιτηρού αυτού ποικίλλουν σε αριθμό από 7-27, αλλά συνήθως είναι 7-18. Οι πρώιμες ποικιλίες έχουν λιγότερα φύλλα (και μικρότερες αποδόσεις) από τις οψιμότερες. Κάθε φύλλο προσθέτει 3-4 ημέρες στην περίοδο της ανάπτυξης. Τα φύλλα μοιάζουν με του αραβοσίτου αλλά φέρουν οδοντώσεις στις παρυφές του ελάσματος και είναι μικρότερα κατά 50-60%. Στις νάνες ποικιλίες οι κολεοί αλληλοεπικαλύπτονται και δεν ξεχωρίζει το καλάμι. Όσο αφορά στα αναπαραγωγικά του όργανα η ταξιανθία είναι φόβη συμπαγής ή αραιή, ποικίλου μεγέθους. Ο κεντρικός άξονας φέρει πλάγιους βραχίονες όπου υπάρχουν σταχύδια κατά ζεύγη, ένα άμισχο (γόνιμο) και ένα έμμισχο (άγονο). Το γόνιμο σταχύδιο περιέχει 2 άνθη, ένα γόνιμο (το ανώτερο) και ένα στείρο (το κατώτερο). Τέλος ο καρπός έχει μήκος από 8-35mm. Το βάρος 1000 καρπών είναι 20-40g, ανάλογα με την ποικιλία. Μία ταξιανθία μπορεί να φέρει μέχρι 3000-4000 καρπούς. Ο καρπός περιβάλλεται από δύο λέπυρα που αποχωρίζονται στην κορυφή και αποκαλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα του.
Το γόνιμο άνθος αποτελείται από τρεις στήμονες, μία ωοθήκη με δύο στύλους που καταλήγουν σε πτεροειδή στίγματα και δύο γλωχίνες στη βάση της ωοθήκης. Το σταχύδιο περικλείεται από δύο δερματοειδή λέπυρα.
Κλιματικές συνθήκες
Παρά την αρχική του προέλευση από τους τροπικούς, το σόργο μπορεί να καλλιεργείται σήμερα και στις εύκρατες ζώνες με τις κατάλληλες ποικιλίες και υβρίδια. Η καλλιέργειά του στους τροπικούς μπορεί να γίνεται όλο τον χρόνο, αλλά καθορίζεται κυρίως από τις βροχοπτώσεις, ενώ στις εύκρατες ζώνες καθορίζεται από τη θερμοκρασία και περιορίζεται κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Γενικά, το σόργο είναι φυτό θερμόφιλο, με ελάχιστη θερμοκρασία ανάπτυξης 15oC και άριστη 27-32oC, ενώ φωτοσυνθέτει έντονα ακόμη και σε θερμοκρασία 35oC. Παρ' όλα αυτά, θερμοκρασίες υψηλότερες από 38oC κατά την άνθηση μειώνουν δραστικά την παραγωγή λόγω ατελούς επικονίασης. Απαιτεί κατά μέσο όρο διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 130-160 ημ., αν και υπάρχουν γονότυποι με βιολογικό κύκλο ακόμη και 80 ημ.
Το σόργο θεωρείται ως ένα από τα ανθεκτικότερα και παραγωγικότερα φυτά ακόμη και σε ημίξηρες περιοχές με ελάχιστο ετήσιο ύψος βροχής 350-400mm. Η καλλιέργειά του είναι ιδιαίτερα σημαντική σε περιοχές όπου η υψηλή θερμοκρασία και η ξηρασία είναι απαγορευτικές για την καλλιέργεια του αραβοσίτου. Λόγω της αντοχής του στην ξηρασία ο Αrnon (1972) το αποκαλεί «καμήλα του φυτικού βασιλείου».
Ελάχιστη προϋπόθεση για να αποδώσει το σόργο επαρκώς υπό ξηρικές συνθήκες είναι η επάρκεια υγρασίας μέχρι ένα βάθος περίπου 100cm κατά τη σπορά. Εάν η υγρασία είναι επαρκής μέχρι τα 150cm υπάρχουν δυνατότητες για αξιόλογη παραγωγή, ενώ αν ξεπερνά τα 150cm πρέπει να αναμένονται υψηλές αποδόσεις.
Εκτός από την αντοχή του στην ξηρασία, το σόργο αντέχει και στην περίσσεια νερού περισσότερο από τον αραβόσιτο, αλλά υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των γονοτύπων.
Εδαφικές συνθήκες
Το σόργο είναι ένα σιτηρό που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αποδίδει εξίσου καλά σε αργιλλώδη, πηλώδη, αμμώδη, οργανικά, κ.ά. εδάφη. Ευδοκιμεί σε μεγάλο εύρος pH (5.5-8.5). Το σόργο συμπεριλαμβάνεται στα σχετικώς ανθεκτικά στην αλατότητα φυτά. Η αντοχή του φαίνεται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα II.5.
| Μείωση των τελικών αποδόσεων του σόργου (σε ποσοστά %) από την επίδραση των αλάτων | |
|---|---|
| Αγωγιμότητα εδάφους mmho/cm στους 25oC | Μείωση αποδόσεων |
| 0-5.6 | 0-10% |
| 6.6-9.0 | 10-25% |
| 9.0-12.0 | 25-50% |
| 12.0-15.5 | >50% |
Λόγω των απαιτήσεών του σε θερμοκρασία και φωτοπερίοδο η καλλιέργεια του σόργου δεν επεκτείνεται σε γεωγραφικά πλάτη μεγαλύτερα των 40o
Ανάπτυξη του φυτού του σόργου
Η ανάπτυξη του φυτού[1] του σόργου χωρίζεται σε δύο φάσεις:
- Τη βλαστητική φάση και
- Την αναπαραγωγική φάση.
Η ελάχιστη θερμοκρασία για τη βλάστηση του σπόρου είναι 7.5-14oC, η άριστη 32-35oC και η μέγιστη 40oC. Για τη βλάστηση απαιτείται υγρασία του εδάφους τουλάχιστον 20%. Μετά το φΰτρωμα αναπτύσσεται μία μόνο δευτερογενής εμβρυακή ρίζα. Ακολουθεί έντονη ανάπτυξη και σε πέντε εβδομάδες από τη σπορά έχει φθάσει σε βάθος 100cm και πλευρικά σε ακτίνα 50cm. Κατά την εμφάνιση της ταξιανθίας οι ρίζες έχουν φθάσει σε βάθος 125cm και πλευρικά σε ακτίνα 100cm.
Όσο αφορά στην αναπαραγωγική φάση η άνθηση ξεκινά 2-6 ημέρες μετά την εμφάνιση των ταξιανθιών ενώ πιθανόν να έχει ξεκινήσει και όταν η ταξιανθία δεν έχει βγεί τελείως από τον κολεό. Ξεκινά από το επάνω μέρος της φόβης και προχωρεί προς τα κάτω. Η διάρκεια είναι συνολικά 5-10 ημ., αλλά εξαρτάται από τη θερμοκρασία του αέρα. Σε ψυχρές συνθήκες διαρκεί ακόμη και 15 ημ. Τα σταχύδια ανοίγουν κατά τη νύχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες.
Ποικιλίες
Υπάρχουν πολλών ειδών φυτά σόργου. Το σποροπαραγωγικό ή καρποδοτικό σόργο (grain sorghum )[1], το οποίο καλλιεργείται για παραγωγή σπόρου και είναι ένα εντατικά καλλιεργούμενο είδος σε πολλές χώρες της Αφρικής, ορισμένες περιοχές της Ινδίας και τις Η.Π.Α. Το σόργο η σκούπα[1], το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκούπας από τις μακριές διακλαδώσεις της ταξιανθίας του. Το σόργο του Σουδάν (Sudangrass)[1], το οποίο καλλιεργείται για ζωοτροφή, και το γλυκό ή σακχαρούχο σόργο (sweet sorghum)[3], το οποίο καλλιεργείται για τα γλυκά στελέχη του, κυρίως για την παραγωγή σιροπιού αλλά και για ζωοτροφή. Είναι προφανές ότι το σόργο έιναι μία "πολυλειτουργική" καλλιέργεια.
Εχθροί
Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας του σόργου το φυτό μπορεί να προσβληθεί από διάφορους εχθρούς[1]. Αυτοί διακρίνονται στους εχθρούς που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι τα διάφορα έντομα του δάσους, στους εχθρούς που προσβάλλουν το στέλεχος και τις ρίζες, όπως είναι η σεσάμια, στους εχθρούς που προσβάλλουν τα φύλλα, όπως είναι το πράσινο σκουλήκι και η μύϊγα του σόργου και τέλος στους εχθρούς που προσβάλλουν τις καρποταξίες όπως έιναι τα πουλιά.
Ασθένειες
Οι ασθένειες[1] που προσβάλλουν το σόργο διακρίνονται σ'αυτές που προσβάλλουν τους σπόρους και τα φυτάρια, όπως είναι οι τήξεις των φυταρίων, σ'αυτές που προσβάλουν το στέλεχος και τη ρίζα, όπως η σηψιρριζία και οι σήψεις του στελέχους, στις ασθένειες των φύλλων και στις ασθένειες των καρποταξιών.
Πληροφοριακά στοιχεία
Ευδοκιμεί στις περιοχές
|
Σχετικές σελίδες
- Καλλιέργεια σόργου
- Αραβόσιτος φυτό
- Σιτηρά
- Βοτανικά χαρακτηριστικά σόργου
- Κλιματικές συνθήκες σόργου
- Εδαφικές συνθήκες σόργου
- Ανάπτυξη του φυτού του σόργου
- Εχθροί του σόργου
- Ασθένειες σόργου
- Ποικιλίες σόργου
- Θρεπτική αξία σόργου
